ioo
lco
y
|
>-7 = |
^o |
|
It- |
|
|
z |
rCD |
|
•r-~ |
|
|
no |
|
|
1 |
SANCTI
THOMAE AQUINATIS
ORDINIS PRAEDICATORUM
OPERA OMNIA
Digitized by the Internet Archive
in 2009 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/operaomniaiussui10thom
eer
SANCTI
THOMAE AaUINATIS
DOCTORIS ANGELICI
OPERA OMNIA
lUSSU IMPENSAQUE
LEONIS XIII P. M.
EDITA
TOMUS DECIMUS
SECUNDA SECUNDAE SUMMAE THEOLOGIAE
A QUAESTIONE CXXIII AD QUAESTIONEM CLXXXIX
AD CODICES MANUSCRIPTOS VATICANOS EXACTA
CUM COMMENTARIIS
THOMAE DE VIO CAIETANI ORDINIS PRAEDICATORUM ''
S. U. K. CARniNAI.IS CXJR,-A. ET STXJIDIO
FEATRUM EIUSDEM ORDINIS
ROMAE
EX TYPOGRAPHIA POLYGLOTTA
S. C. DE PROPAGANDA FIDE
MDCCCXCIX
.■dcj!
Proprietas litteraria.
7<p5" T5
\U1 t.lO
PRAEFATIO
,NTEQUAM elenchos variantium lectionum codicum Atrebatensis Vindocinensis .Amploniani. in Praefatione superioris Voluminis incoeptos, prosequimur et [absolvimus, primo de Urbinate nostro G aliquid notandum est; secundo ad summa capita reducemus editionum a codicibus varietatem in notis non lexscriptam; tertio quid nobis de necessitudine codicum Secundae Secundae
nunc, post septem annos ab inita coUatione, videatur, fusius explicamus ; ultimo agimus
de singulorum Vaticanorum varietate in notis suppressa.
DE CODICE G.
A principio Libri usque ad Qu. cxlii art. i scriptor Urbinatis ex libro manuscripto, deinceps ex libro typis exarato transumpsit. Quamvis scriptor ipse de hoc nos non certiores facit, et quamvis textus a dicto loco inde cum nulia editione pertecte quadrat, tamen non est dubium quin scriptor. codice reiecto, aliqua veteri editione usus sit, et quod ab ea non recedat nisi corrigendi gratia. Omnium maxime tacit cum Mantuana sine anno (quam per b desi- gnamus), recentiore tamen quani nostra a anni 1467, cuius textum Mantuana corrigit. Cum Venetis anni 1479 (c) et 1480 (ifj, vel cum posterioribus (P), raro facit, ubi scilicet crisis scriptoris cum illis casu concinit. Nam a Venetis ni- mis et ut ita dicam in nimis caracteristicis ditfert, quam ut ipsae ei exemplari fuisse crederentur, etiam si per annum scriplionis (scriptus est Duce Frederico, 1475- 1482) forte licuisset. Exempli gratia ponimus aliquas ditferentias inter G et Venetas.
Qu. CXLV art. iii 2. arg. « Paupertas et honestas et di- vitiae... honestiori et ditiori >• Gab; utroque loco idest Pcd.
Ibid. « Ad tertium dicendum quod intentio Tullii et Ambrosii est » Gab; est dicere Pcrf.
Qu. CXLVH art. v corp. med. « per quos signijicatur annus Novi Testamenti » Gab; significantur anni Pcd.
Qu. CXLIX art. iii corp. princ. « quod intrat in os non coinquinat » Gab ; non ante quod ponunt Pcd.
Qu. CL art. iv ad i. « loquitur secundum legem cuius- dam piscaci qui ^ Gab ; pictaci (idest pittaci) cd , pitaci scriptor G se corrigens.
Alia multa vetant credere scriptorem Veneta usum esse. Lectionum criticarum specimina accipe haec:
Qu. CXLIV art. 11 ad i. < quia inquanto aliquis est magis virtuosus tanto » ab; quanto PGc<i.
Qu. CXLVII art. i ad 3. « dicitur ieiunium ieiunii, secundura vero ieiunium ieiunantis » ab; ieiuni PGcd.
Ibid. art. iii corp. fin. « Et hoc est ieiunium Ecclesiae, aliud naturae » ab; aliud vero est PGcd.
Ihid. art. vi i. arg. « Ergo non numerus comestionis taxari debet » ab ; nec PGcd.
Ibid. 2. arg. « Ergo et non debet abcd; etiam PG.
Qu. CXLVIII art. i i. arg. « Cum ergo omne peccatum coinquinat hominem » abcd; coinquinet PG.
Qu. CLXXXIX art. x 1. arg. « sed quandoque propo- situm religionis intrandi non est a Deo » abcd; religionem intrandi P, religionis intrandae G et codices. SuMMAK Thkoi,. D. Thomak T. VII.
Qu. CXLII art. 11 1 . arg. « Nisi conversi fueritis sicut parvuli » ab; et effi. sicut G, et ejficiamini sicut Pcd. (In nota a corrigatur PD in PDG.)
Qu. CXLIV art. 11. « Ad secundum dicendum quod sicut honor, ut supra habitum est, ita etiam vituperium, quamvis non debeatur nisi soli virtuti » etc. ; cf. totum locum; ita abcd et primum nostrum apographum: cf. infra in Elencho Quarto; G et P omittunt ita etiam vituperium.
Qu. CLXXXVIII art. viii ad i. « ad sublevandum vel fruendum vel spiritualiter calefaciendum » ab ; fovendum PGcd.
Quare scriptor codicem suum spreverii et editionem transcribere maluerit, prorsus nescimus. Fortasse longue scriptionis etim taedebat (cf. Vol. VIII Praef. pag. xiit no- tam in fine codicis Oxon. New CoUege cxxi), faciliorque li- bri typis exarati scriptura ad finem festinantem allexit. Certe excusari non potest codicum existentium paucitate, qua posset excusari « scriptor Venceslaus Crispus bohemus » qui « F^erdinandi regis sumptu » Neapoli anno 1493 Com- mentarium S. Thomae in libros De Generatione et Corru- ptione magnitice transcripsit ex editione Papiae 1488 (cf. Vol. III Praef. pagg. xxvii et xxix). Venceslaum commemo- ramus, ne cui novum videatur libros, magnorum Domi- norum sumptu magniticos, e vulgari editione transcriptos esse posse. "' '
Usque ad Qu. cl continue G notavimus ; post non amplius notatur nisi quando differt ab a. Cum ea igitur G tacitus semper legere intelligatur: nam ubicunque G post dictam Qu. nori expresse citatur, nota a idem valet quod Ga. Lectori, notam variantium sic intellectam intuito, suf- ficienter (cf. ex. gr. Qu. clxxxv art. 11 •^; Qu. clxxxix art X -f.) patebit, tertiam partem codicis ex aliqua editione transumptam esse.
DE BDITIONUM A CODICIBUS VARIETATE NON NOTATA.
Textus noster in hoc Decimo Volumine a Piano tribus millibus quingentis locis ditfert. Tara multae differentiae' partem tertia minorem ad calcem Articulorum notavimus. Cum in Octavo et Nono Volumine idem fere numerus et eadem ratio notatas inter et non notatas variantes obti- neant, pars longe raaxima disparitatis nostrae recensionis a Piana in textu latet; nec a Piana sola, sed potius ab omni- bus editionibus, etiam recentibus: nam magna variantium moles iam a prima editione incoepit, nec unquam, vel ab iis editoribus qui codices magni faciebant diligenterque scru-
VI
tabantur, ad tidem eorum redacta est. Operae ergo pretium erit lectorem docere qualitatem harum ditferentiarum.
Et primo quidem, lectiones a pure et mere locali ver- borum positione variantes notando praeterivimus: « potest considerari tripliciter, tripliciter potest considerari, potest tripliciter considerari »; « caritas directius ordinatur, caritas ordinatur directius. » Dimidiam forte partem totius varie- tatis non notatae hoc caput continet. Nonnullae tamen verborum transpositiones notabiles erant: cf. Qu. ci.xxi art. VI X.
Secundo, frequentes sunt mutationes gerundii in gerun- divum; « a.A fugiendum superbiam » codices, fugiendam editiones. Non minus frequenter editiones gerundium legunt, ubi meHori latinitate gerundivum codices: unde videas an editores, ubi syntaxi classica utuntur, ex industria et corri- gendi gratia utantur, laesae Mediae Latinitatis rei; an potius haec typographis acciderint, sicut et Ubrariis.
Tertio, in citationibus diversa genera variantium intro- ducta sunt: x, in x; in Decretis xxii Caus. Qu. v Cap. Pueri, om. Caus. et Cap. - Codices non habent psalmi citati nume- rum, quem Piana, nescio qua editione prima duce, addere consuevit. Epistolas Apostoli unicas S. Thomas in hoc opere fere sine ad citat: Hebr. Col.; post numerale aliarum nunquam omittit ad particulam: ut dicitur II ad Tim.; editiones ubique particulara legere solent. - Deinde: ibi, ibidem; loquitur, loquitur ibi; dicit, dicit quod ; ut dictum est, ut supra dictum est, ut supra habitum est; praedicta, prius dicta; sequitur, postea sequitur; introducitur, indu- citur.
Quarto: et, etiam; et, ac; nec, neque, non ; vel, sive, aut; vel, et; autem, vero, tamen; unde, unde et; ergo, igitur; cum, dum; etsi, quamvis, licet; ideo, et ideo; ut, sicut; quasi, velut; tanquam, sicut, prout; econverso, e- contrario; absque, sine; supra, super; per, secundum.
Sed contra est quod, Sed contra est quia, Sed contra; Deinde (principium Quaestionum), Postea.
id, illud; illorum, eorum, ipsorum; his, eis; huius, huiusmodi; aliquid, aliquod; aliquis, quis; aliquis, homo; sua, ipsius.
aestimatio, existimatio; Deus, Dominus; deitas, divinitas; omnia, cuncta.
debet, oportet; permanere, remanere; servare, observare; sirailatur, assirailatur; cpntingit, accidit; subiicitur, subdi- tur; numerat, enumerat ; sumitur, accipitur; intrantes, in- gredientes.
Ultimo: maiore, maiori; consequens est quod tendat, tendit ; quamvis dici pussit, posset.
scandalum activura et fscandalura) activum; in (ipso) appetitu ; (quoddara) exercitiura.
patris (patriae) potestati ; operibus contemplationis (con- teraplativis) ; raagis (gravius) peccat; diversitas potest at- tendi (attenditur).
particulam scilicet editores pro libitu addunt; interdum omittunt.
singulare verbi post plura subiecta saepius in plurale mutant.
in principio Articulorum codices frequentius quam edi- tiones post Videtur quod indicativum verbi habent.
Eius naturae est diversitas editionura a codicibus, quara in notis variantium siluimus, ne graviores discrepantiae editionum a manuscripta traditione per multitudinem va- riantiura vix ponderabilium obruerentur. A taedio inutilia notandi eo libentius nos dispensatos habuimus, quia in his lectio nostra antiquorum codicum consensura tantum non semper exprimit, et Pianae variantes silentio praeteritae non alia auctoritate gaudent quam quae editio aliqua an- tecedens sibi vindicat.
I)B NECB88ITUDINE CODICUM.
g I. In Praefatione Octavi Voluminis probare intendimu8 quod codices Secundae Secundae, qui aetatem tulerunt, non pertingant ad autographum nisi uno apographo intermedio, a quo omnes uhimo dependent. Hoc urguebant plurimae lectiones erroneae, quae cum in autographo adesse non po-
tuerunt, tum peculiarem vitiorum transcriptionis faciera quasi sigilllo expressam praeferunt. Primum ergo omniura • codicum exemplar non ab Auctore conscriptura est, sed opus erat librarii, et unius quidem formaliter: quia vel duo librarii eadem loca eisdem individuis erroribus non inficiunt, sed sua quisque suis. Ergo traditio raanu scripta tota quanta in uno apographo originem habet.
Ita nobis in principio videbatur. Collatione absoluta sententiara non mutamus, quippe quae in collationis de- cursu continue confirmabatur: nunc ex raille phaenome- nis arguiraus quod in principio ex centum conclusura est. Operae tamen pretium erit, exitum collationis denuo con- siderare, eo praesertim fine ut, quaravis codices textui re- censendo adhibiti per se nec raaiorera, nec totara anti- quissimam partem traditionis continere videantur, nostrae , tamen recensionis fundaraentum solidum esse pateat. Age- [ raus de antiquis codicibus; recentiores ut plurimum prae- terimus. Consideratio insuper generalis erit, et particularia exempli tantum gratia adducentur.
§ 2. lam a limine lectorem moneraus, quod in raelio- ribus huius Scripti libris rara est illa varietas lectionura quae utrinque sensus bonitatera conservat, et quod ea fere consistit in redactione tantisper diversa, et in locali verborum I positione. Valde frequens econtra est varietas in qua mani- I festus librarii error lectioni perfecti sensus opponitur. Quin- immo universa paene varietas hisce erroribus continetur, vel ab his incoepit et crevit. Nec solum in varictate codicum I de erroribus transcriptionis agitur, sed etiam in unanimitate maioris et antiquioris partis traditionis. Errores librarii et lectiones criticae, necessariae errorum sequelae, in nostris variantiura schedulis dominationera exercent tyrannicara. Si unquam vere dictum fuit, textum quemcuraquc in codi- cibus habere duos auctores: ununi, euni qui opus mente conceperit, alterum ex intermediis transcriptoribus et ccr- rectoribus compositura, certe de hoc opere S. Thomae vere dictum esset: tam late et profunde opus scriptorum et correctorum se in textum insinuavit. - Textus igitur co- dicum a latere materiali nobis respiciendus est, hoc est ut opus hominum exemplar transcribentium. Si longi eriraus harum rerum expertis, raeminerint vel ipsi, quod ratio no- strae recensionis textus Secundae Secundae tota fundatur super origine codicum superstitum, cognita pcr phaenoraena transcriptionis, quae, oflScio et fide salvis, negligi non po- terant. Ideo iure quodara nostro praecepta critices rem nostram spectantia commemorabimus, librisque de quibus agitur applicabimus. Et si quidera priraa conditio bonae textus recensionis sit, codicum affiliationera et necessitudi- nem novisse et valorera ponderasse : undenara originis cri- leriura tutius suraeretur, quam ab crrorum communitate? Praeterea, discriminando spontaneos scriptorum errores, et variam crisin quam post se trahunt, non est conscntaneum errores superbe despicere; correctorem non prudenter su- spicari ; quamcumque lectionem, contextui aptius congruere creditara, ex variantibus eligcre, quasi ex autographo ori- retur. - Qui taraen diceret multura locura existiraationi, coniecturae et arbitrio rclinqui, cura scriptoribus non adste- raus, nec secundas exeraplaris manus a prima raanu in exemplato distinguere possimus oculis corporeis : is adver- tere velit, quam largus in opcrc quod rccensemus campus pateat observationi : Secunda Secundae spissus liber est, constans circitcr quinquies centenis millibus verborura; co- dices antiqui numerosi sunt; lectiones illae, quae a librario crrantc nomcn habent, plurimac sunt et manifestae, ut ne umbrara quidcra dubii adraittant; ad correctioncs sub pri- rais scriptorum manibus oculus latcntes quod attinet, prae- clarae thomistici styli dotes saepe iam per se distinguunt ea quae S. Thoraae sunt ab inierpolatis. Quia ergo nun cogi- mur ex paucis et levibus indicationibus coniecturare, ubi multa et conspicua transcriptionis ct correctionis phaeno- racna dant vere scire, doceaniur a scriptoribus qua via ex li- brorum multitudine lectionumque varictatc ad primura ex- eraplar eiusque unam lectionem pervcniamus. - Conside- ratio caput sumct, non a codicibus quibus tanquam textus recensendi fundaraento usi suraus, sed ab cis quos, propter raaximam distantiam a Vaticanis, tertiae classi adscripsimus.
VII
Quia enim hic de cognatione absolute agimus, consideratio incipienda est ab ea serie codicum quae evidentioris et extensioris corruptionis primatum tenet.
§ 3, De Origine et Primo Exemplari codicum tertiae classis. * Unde Aiigustinus dicit in quodam Sermone de
< Epiphania quod eos (SS. Martyres Innocentes) alloquens:
< ille de vestra corona dubitabat de passione pro Christo
< qui etiam parvulis baptismum prodesse non aestimat « Christus habebat aetatem in qua passurum Christum « tradideritis si habebatis carnem in qua pro Christo pas- '. sionem passuro sustineatis ». Ita series septem codicum saeculi decimi tertii locum Augustini legit, non absque aiiqua variante vel correctione in singulis libris, sed istud lectionis portentum ex omnibus collatis resultat. Ita a capite libri usque ad finem per intervalla brevioru vel brevissima unanimus vel fere unanimus illorum codicum textus amisit omnem sensum, non solum ubi S. Thomas « auctoritates » citat vel iam alibi citatas mutuat, sed etiam ubi sua propria dicit: « Ad maiorem perfectionem pertinere videtur quod aliquis debet Deo animam quia sic per obedientiam quod det Deo proprium quod fit per martyrium ». Auctoritates induclae frequentius quidem quam propria S. Thomae verba illam aenigmaticam formam praeferunt; praesertim catenae illae vix interceptae lectionum sensu carentium observantur in locis citatis; sed etiam in planis S. Tho- mae phrasibus, quae verbis usu tritis constant. sexcenties unum alterumve verbi monstrum sensum fugavit. - Aliena sunt profecto a mente et ab intentione S. Thomae talia absurda. Libertas, qua uti consuevit, citandi locos aucto- rum sub alia redactione, vel sua, vel quam antiquiores magistri eis iam induerant, non facit ad rem. Nam ea dictionis mutandae libertate saepe factum est quidem, ut inter textum auctoris versionemque citantis similitudo tan- tum sensus remanserit: sed libere citasse nunquam idem fuit ac omnem omnino sensum sustulisse; et praeterea, quanam citandi libertate textus ipsius S. Thomae proprius amens fieri potuit? Errores calami, et errores auditus qui amanuensi dictata excipienti accidere potuissent, ab au- lographo abfuisse nullimodo credimus; eos tamen in hac generali consideratione praeterimus, quia paucissima phae- nomena suspicionem eorum ingerunt. Nemo non videt, rationem harum enormitatum quaerendam esse extra auto- graphum, a quo sicut umbrae a luce meridiana se distin- guunt. Pertinent ad artem librariam, et accidunt transcri- ptoribus, quando oculi exemplaris scripturam difficilem falso interpretantur, vel vere ambiguam et aequivocam in malam partem vertunt, vel quacumque demum ratione exemplar non attingunt. Nulla errorum artem librariam sequentium species est, quae praeclari^ speciminibus non repraesente- tur; sed opus non esi de omnibus singulariter agere. - Ad- vertenda hic sunt duo. Primum est, quod errores librario- rum casu fiunt; nec quidquam fortassis casui magis subia- cet quam falsa transcriptio : tum quia librarii nihil magis intendunt et curant quam exemplar fideliter describere; tum quia consentaneum est ut uni librario unius, alii alius verbi scriptura ansam errandi dederit, vel unum ho- moteleuton unus. aliud alius omittat, et sic de ceteris; tum quia duo scriptores eiusdem verbi specie decepti, alio tamen et alio verbo errorem expriment. Uno verbo: quod erretur, locus erroris, habitus quo error vestitur, omnia reguntur casu. Secundo advertendum est quod, quamvis librarii sensum lectionis exemplaris destruxerint, aliquam tamen similitudinem ur plurimum assequantur, exteriorem scilicet conformitatem scripturae. Ex. gr. in textu S. Au- gustini, supra ex septem codicibus citato, verbi tradideritis litterae et compendiorum notae figuralem similitudinem habent cum litteris et notis verbi S. Augustini et autographi S. Thomae, crederetis. Hac similitudine librarius deceptus est; et hanc servat. Et tdeo tradideritis et id genus omne non est proprie verbum, sed simulacrum verbi; sicut pa- rum vel pro parvulis et proximo pro pro Christo non tam verba fuissent, quam imagines et simulacra verborum. Ex hoc sequitur, quod erronea transcriptione lectiones pro- prie non fiunt aliae: quid enim legit locus qui praecise per absentiam sensus innotescit? Sed sicut Sermo S. Au-
gustini de Epiphania, pronuntiatus a balbo, non fieret alius, ita tradideritis, vel traderetis, vel credideritis, vel quibus- cumque materialibus elementis species male visa expri- meretur, non sunt aliud a crederetis , sed sunt idipsum male visum et scriptum. Propter hoc errores transcripiionis, etsi quoad sensum vel turpissimi sint, tamen, ob materia- lem scripturae convenientiam cum exemplari, semi-authen- ticitate gaudent, quam non neglexisse permagni interest textus restauratoris. - Autographum igitur in istis sordibus partem habere potuit, quam quodvis exemplar habet in erroribus transcriptorum : ansam eis dedit. Et, si autogra- pha S. Thomae quae circumferuntur authentica sunt, haec pars profecto magna fuit.
§ 4. Undenam venit, ut omnes codices antiqui tertiae classis in centenis transcriptionis erratae enormitatibus inter se consentiant ? Nam etiam commuiiitas errorum quoad locum et lectionem ipsa per se phaenomenon est, et ne- cessario explicandum et doctrina plenum. Qui ergo factum est, ut septem librarii eadem loca eisdem erroribus deturpa- verintr Quod librarii in textu longiori supra citato singuH aliqua verba falso legissent, mirum non esset; quod multi pro quasi legissent quod, fieri potest, quia frequentissima corruptio est. Sed, num fieri potest ut, nedum septem, duo librarii dubitabit in legerint dubitabatde; pro crederetis vi- derint tradideritis ; pro set, si; pro sustineretis, sustineatis ; num fieri potest ut duae memoriae pro qua in retinuerint in qua, pro passuro passionem, passionem passuro ; num fieri potest ut oculorum paria bina, ubi scriptum erat Christi non habebatis, viderint Christus habebat? Huius impossibilitatis ratio est, quia errores causam non habent, sed casum, et ideo in pluribus transcriptionibus non erunt individue iidem, sed sine lege vagabuntur. Ex hoc sequitur quod identitas errorum in pluribus libris, iuxta casum quem implicat, etiam constantem causam indicat, qiia scilicet efficitur ut error, nulli lege obediens, nihilominus septem libris communis sit. Causa autem constans in re libraria est exemplar et ars legendi scribendique. Vere ergo dicimus rationem unanimitatis errorum in hoc consistere, quod septem (vel sex; sed de hoc agemus § 6) librarii inter scribendum minime erraverunt, sed econtrario fide- liter munere functi snnt. suum quisque exemplar summa fide describentes. Ideo errores, de quibus quaerimus, non sunt errores horum transcriptorum , sed unius anterioris, qui saepe contra suum exemplar et artem casu peccavit. Huius librarii transcriptio facta est exemplar septem librariis, et sic factum est ut vitia unius septies repetita invenimus. Concludimus: septem librarii propagaverunt errores unius exemplaris; non vero exemplaris autographi; ergo exem- plaris apographi. 1 § 5. Ex quo porro exemplari septem libri communes errores contraxerunt, ex eodem bonae lectiones communes manarunt: librarii scilicet bonas et malas lectiones, ut in exemplari permixtae iacent, continua descriptione in libros suos transferunt. Sicut ergo errores fluxerunt ab apographo, ita bonae lectiones non ab autographo immediate propa- gatae sunt, sed ex illo apographo. Unde non difficile erit textum primi apographi restituere, quinimmo pro ma'ori parte, etsi id non agentes, eum iam restituimus. Manife- stum est enim lectiones unanimes, bonas et malas, septem codicum ad textum primi apographi pertinere : quod omnes legunt, id erat in primo apographo. - Attamen non omnes ubique idem legunt : variantes multoties communitatem lectionis interrumpunt. Nec sane mirum: omnes librarii patiuntur quod Hbrariorum est, vel forte secundas manus suorum exemplarium in textum introducunt, et ita multi- plicatis transcriptionibus augetur etiam lectionum varietas, et toties argumentum a communitate deficit. Verum, longius procedi potest ad textum primi apographi. Quid enim, si ex septem codicibus proxime cognatis unus solus a com- munitate excipitur, legens contra sex unanimes? Nonne tutissime affirmamus illas lectiones solitarias praecise ma- nifestare, quibus locis librarii vel correctores textum primi apographi mutaverint ? Stetur ergo testimonio unanimi I sex librariorum, et lectio codicis discordis expungetur, I etiamsi in se optima esset ceterique putidum errorem
VIU
exhiberent. Non enim agitur de restaurando bono auto- graphi textu, sed de reconstruendo primo apographo, opere librarii. Vel ipsa igitur authentica lectio, si obveniret in uno codice seriei contra lectionem aperte ialsani ceterorum, delenda est ex varietate, cum dubium non sit quin, quod sex dicunt, septem dixissent, nisi aliquis librarius vel cor- rector interlocutus fuisset. Deletis igitur solitariis lectioni- bus, textus codicum a singulorum scriptorum et correcto- rum varietate liberatur. Cum vero (id sciunt experti) lectiones solitariae soleant esse frequentes, uno calami ductu, tuta tamen ni fallor methodo, magnam inutiiis varietatis molem abegiraus, qua remota proxime ad textum primi apographi accessum est. - Integrum tamen textum nondum habemus, quia locis non ita paucis codices bini aut terni in diversas partes abeunt. Quis hisce locis textus fuerit primi apogra- phi, discutere non licet, quia ad particularia descenden- dum esset. Hic sufficit concludere , ex certis et multis phaenoraenis, codices tertiae classis ultimo ex eodem apo- grapho transcriptos esse, et illud apographum ad minus constitisse ex iis lectionibus, bonis malisve, in quibus omnes codices seriei consentiant , vel a quibus unus solus dis- sentiat.
§ 6. Hic locus esset tractandae quaestionis, an primum apographum inter septem nostros codices inveniatur, ita ut series constaret ex ipso apographo et sex eius tran- scriptionibus. Id a nobis iam in principio coilationis quae- sivimus, postquam lectionum coUectarum varietas necessi- tudinem codicum delineare incoeperat. Utinam respondere licuisset, inveniri. Nara, etsi collationis taedium officio et cellae continustione dulcescere potuerit, gratus venisset ilie iiber, qui ceteros superfluos reddidisset: sex enim non plus valent quam ille solus, vel si vis nec tantum. At exemplar cetcrorum inter hos septem non invenitur. Cum iam in Praefatione Noni Voiuminis toti in eo fuerimus ut probaremus codicera Atrebatensem, quamvis in prima pagina nomine Exemplaris Primi Secundae Secundae insi- gnitur , non esse primum apographum pleno et formali sensu, iectorem ad illam reraittiraus, si methodum quaerit qua hoc de singulis codicibus pecuiiariter probari potest. In hac generaii consideratione uno hoc generaii argumento utimur: ex nostris septem nulius non habet solitarias lectio- nes; vel aiiis verbis: singuli lectiones habent variantes ab unanimis lectionibus ceterorum. Exempiar autem, pluribus descriptionibus multiplicatum, non potest iegere solitarie, idest: non potest non habere socium qui secum legat, non potest non habere quod omnes transcriptiones habent. - Et haec de Origine et Primo Exemplari codicum tertiae cias- sis sufficiant.
§ 7. De Origine et Pritno Exemplari codicum primae classis. A septem antiquis iibris tertiae classis, prima das- sis, viginti ad minus antiquis libris constans, distinctissime ditfert per hoc, quod plurimis locis prima classis iilas le- ctiones quae in tertia corrupte transcriptae iacent, incor- ruptas et integras exhibet. Ex. gr. iocum S. Augustini su- pra ex prima serie descriptum, haec aitera sic legit: « Unde » Augustinus dicit in quodam Sermone de Epiphania, quasi « eos alloquens: ille de vestra corona dubitab;7 in passione « pro Christo, qui etiam parvulis bnptisraum prodesse non « aestimat Christ». Non iiabebatj^ aetaiem qua in passurum « Christum crederetis, sed habebatis carnem in qua pro « Christo passuro passionem sustinemis ». Thoma digna lectio et Augustino (quamvis hic pro dubitabit latinius iegat dubitavcrit ; idem ponit baptismum ante parvulis, et ante aetatem inserit quidem). Alterum vero locum sic : « Ad maiorem perfectionem pertinere videtur quod aiiquis det Deo animara quod fit per obedientiam , quam quod det Deo proprium corpus quod fit per martvrium ». I-laec uti- que verba sunt, quae librarius in primum apographum prio- ris seriei mendose transtulit. Quia ergo secunda series, non »emel et iterura, sed frequentissime a priori dilfert, neces- sario concludendum est, alteram seriem non fluxisse ex ali- quo exemplari quod ad priorem seriem pertineret. - Si dicis, fieri posse ut in aliquo libro antiquo, textum tertiae cias- sis praeferente, corrector errores expunxerit, eisque secunda manu lectiones meliores substituerit; respondemus, nostra
non referre, in hoc statu considerationis, an primum exem- plar lectionura priraae ciassis unquam textum prioris ha- buerit. Nam etiam si habuisset, iiber ille hvpotheticus, ple- nus rasuris et expunctionibus, correcturis refertus, recensio- nem iam apprime distinctam continebat, et in sensu formali aliud exemplar erat; ad hoc redirent codices primae cias- sis, non ad primum apographum tertiae. Ergo sive bonae lectiones primae classis ab initio venerint ex exemplari quod cum tertia classe nulium contactum habuit, sive ex uno eius libro correcto descriptae sint, primum apogra- phum tertiae et primum exemplar primae ciassis omnino diflerunt. Sed unde veniant bonae lectiones priraae classis, quibus primura apographum tertiae non nisi distorta si- mulacra opponere valuit, postea vidcbimus; nunc proceden- dum est in consideratione ditferentiae utriusque. - Differt prima ciassis a tertia in scriptura nominum propriorum et verborum graecorum, ita quidem ut prima veritatem historiae et linguae multo magis quam tertia attingat. - Dif- fert porro prima a tertia propriis erroribus: nam et prima, quaravis multo minus poiluta est quam tertia, habei non- nuiios comraunes errores, qui in alia lectorem non offen- dunt. - Differt uitimo una ab alia quin de errore in aiter- utra agatur: bona iectio opponitur bonae lectioni. Huius- modi variantes, vere aliae iectiones, concordiam. inter classes in rebus alicuius momenti rarissime tantum interrumpunt: ex. gr. ordo Quaestionura et Articulorum, Argumentorum et Soiutionum utrinque idem est; iectionis varietas quam doctrinae variatio sequeretur, non invenitur. Maxima lectio- nis varietas obtinet Qu. cxvii art. iv ad 3, ubi tertia classis inserit hexametrum cum pentametro, quod distichon vcteres libri primae classis non habent (cf. etiam Vol. VIII Praef. pag. xxiv 6s, ys, et Vol. iX Praef. pag. x coi. i ima). Tales vero maiores lectionis discrepantiae exceptiones sunt ; vulgo indolis sunt sequentium, quas exscribo ex Qu. nxxiv art. i, iectioni primae ciassis opponens variantem Atrebatensis et Vindocinensis :
2. arg. Dicit enim - Unde dicit;
-^. arg. pidetur esse praesumptuosum - praesumptuosum esset;
corp. princ. dictum est - supra dictum est;
ad I. gratiam baptismalem - gratiam baptismi ;
ad 3. praccepta legis dantur - pracceptum legis datur;
ibid. virtutis - virtutum;
ibid. animi praeparationem - praeparationem animi. His levibus et minuris universa bonarum iectionum va- rietas in hoc Articuio absolvitur; cctera omnis erroribus ex parte tertiae (inter quos textus ille S. .\ugustini emicat) et bonis lectionibus ex parte primae continetur. - Viso qualiter classes differant, videamus in quibus unanimes sint.
§ 8. I^ibrarii muito saepius bene quam male trans- cribunt. Ex hoc necessario sequitur, quod ex transcriptione frequentius exemplaris et exemplati unanimitas quam di- versitas oritura sit. Manifestum est etiam, iectionis in transcriptionibus unitatcm primarie iectiones autographi respicere debere; nam etiam scriptura autographi pluribus locis integre quam corrupte in alium librum translata est. Consentaneum ergo est ut identitas lcctionum utriusque classis multum exccdat discrepantiam. Et si addere licuisset, identitatem classium semper bonas lectiones Thoma dignas respicere, concludendum esset, iectiones utrique commu- nes scripturam autographi expriraerc. Sed infausta sorte evenit, ut ambarura identitas ultra bonas lectiones porriga- tur: unanimes sunt pessimis non secus ac optimis scripturis. Ex sexcentis unum locum citamus exempii gratia. In Arti- cuio supra citato (Qu. r.xxiv, art. i) secundum Argumentum, ad probandum quod martyrium non sit actus virtutis, erat hoc : « Nuilum illicitum est actus virtutis. Sed occidcre seipsum est iliicitum. Quaedam tamen sanctae feminae tem- pore persecurionis se in fluvium deiecerunt, eorumque mar- tyria veneratione celeberrima frequcntantur (I de Civ. Dei, xxvi). Non ergo martyrium cst actus virtutis ». Solurio SS. Augustini et Thomae secundum testimonium utriusque classis fuissct talis: < Ad secundum dicendum quod, sicut Augustinus ibidem dicit, esse impossibilc quod aliquibus fide dignis testificationibus divina persuasit auctoritas Eccle-
IX
siae, ut dictarum Sanctarum memoriam honoraret >. Levius est quod nexus grammaticalis desideretur: manifestae in- tentioni auctoris et cilantis e regione obsistitur. Sicut vero haec communis erronea lectio, ita earum millia, per totum Librum dispersarum, itnum librarium errantem et utriusque classis tinum ultimum ^xemplar, causam et normam com- munitatis, idest itnum apographum, ahe proclamant.
§ q. De Origine et Primo Exemplari codicum secundae classis. De hbris secundae classis pauca sufficiunt, quia aut nuUus aut tantum unus saeculum decimumtertium tangit. Quaenam inter istam et duas ahas classes relatio existat, facile videre est ex sequentibus phaenomenis. Se- cunda habet bonas lectiones primae, oppositas erroribus tertiae : ergo non oritur ex tertia. Porro, maximam partem errorum primae et tertiae communium praefert etiam se- cunda: ergo secunda necessario oritur ex primo apographo primae. Ultimo, ditierentia secundae ab unanimitate duarum aharum, et etiam ab unanimitate codicum sohus primae, maximopere consistit in lectionibus criticis: ergo oriuntur i ex uno codice primae classis correcto. - Sed de crisi in textum Secundae Secundae exercita nunc in generah con- siderandum est.
§ lo. De Lectionibus Correctorum. Non recte quis cre- diderit, ad correctionem erronearum lectionum generatim satis esse, errore expimcto ahqua bona lectione textui bo- num sensum restituisse. Nam per boni sensus criterium uni errori plures lectiones sensum redintegrantes opponi possunt: pluribus enim viis et modis unus defectus tohitur. Sed autographum unam solam lectionem admittit authen- ticam esse, utpote quod pro errore unam solam lectionem habebat, in cuius inadaequata transcriptione essentia erroris consistit. Ipsa ergo iam pluralitate omnes unius loci erraii correctiones, praeter unam, excluduntur ab autographo. Quae vero haec una sit, et revera an ex omnibus vel una in autographo adfuerit, dependet ab unico criterio errorum integre corrigendorum , ab habitu scihcet erroris ipsius. Quoties enim librarii peccant committendo (hoc est quando non omittunt simphciter), in ipso errore figuralem salvant cum autographo simihtudinem, quae in errore vel nequis- simo tanquam vestigium autographi rehcta est, et qua tanquam ligamine crror autographo iungitur. Omnis ergo bona lectio, quae. erronee transcripta, non potest producere habitum vel figuram erroris, eo ipso non est authentica. Attendendum porro est, quod quando error librarii cadit super illas partes scripturae autographi, quae nexum ora- | tionis grammaticalem determinant, toties cum sensu etiam j nexus enuntiati rumpitur. Econverso autem quoties ex ; figura erroris figuram lectionis autographi refecisti, iUico reficitur nexus grammaticahs, utpote qui in particuhs et de- chnationis coniugationisque formis restauratis est transcen- dentahter.
Exemph gratia ponamus lectiones criticas, quibus cor- rectores loco S. Augustini uhimo citato sensum restituere conati sunt. Omnes conveniunt in hoc, quod errorem in primo iam versu suspicantur; cum idem nobis videatur, citamus iUam hneam solam.
dicendtim quod, sicut Augustinus ibidem dicit , esse \ impossibile error communis primae et tertiae classi.
dicendum quod Augustinus ibidem dicit, esse possibile Piana; expunctis ex errore sicut et im-, restituitur sensus | et nexus. j
dicendum quod, sicut Augustinus ibidem dicit, esse \ possibile editio a et Par. Nat. iS^qS et correctores in B ; et K; expuncto im-, sensus, sed non nexus restituitur.
dicendum quod, sicut Augustinus ibidem dicit, est possi- bile corrector in C; correcto esse in est et im- expuncto, sensus et nexus resurgunt.
dicendum quod, sicut Augustinus ibidem dicit, non esse impossibile H et Amplonianus (ii non hac sola vice simul stant); inserto non sensus adest, nexus desideratur.
dicendum quod, sicut Augustinus dicit, non est impos- sibile G; correcto esse in non est, sensui et nexui satis factum est.
fieri potest ut ita sit verba sunt S. Augustini huic loco respondentia:
FaUimurne quando, non coniecturatione, sed vera scientia sciri credimus, primo, errorem non in autographo fuisse, nisi tanquam in causa exemplari a quo transcriptor defecerit; secundo, autographum non habuisse, ex ilhs quinque, alter- utram lectionem sine nexu; tertio, non habuisse simul tres lectiones nec sensu nec nexu destitutas ; quarto, tantum abesse ut una sahem trium in autographo necessario adfuerit, ut dubitandum non sit quin nuUi opinio authenticitatis com- petat? Nuilus corrector (et dico corrector, quamvis in H, G, Amploniano, Parisino, correctiones prima manu scriptae sint, non secus ac lectio Piana, quae sine dubio corre- ctioni iectionis a debetur, in continuo textu exarata est). nuUus dico septera correctorum ad externam erroris figuram, authenticae lectioni similem , animum advertit. Est ergo possibihs sexta correctio: im- fuerit T, simile / htterae; esse impossibile in autographo scriptum fuerit esset possibile ; sine expunctione aut additione sensus et nexus restauran- tur et semi-authenticitas erroris servata est. Haec lectio, labente saeculo decimo nono eruta ex errore saeculo decimo tertio commisso, nonne maiorem prae se fert authenticitatis aestimationem, quam lectio illa Parisini, errori paene coaeva ?
§ II. At iUa corrigendi methodus temporibus manu- scriptae traditionis Secundae Secundae non erat in usu quc- tidiano: correctores sensum unice curare consueverant, erroribus non parcebant. Expungere, addere, variare quo- cumque modo, hoc erat erroribus mederi. Quinimmo, saepe errorem ne tangunt quidem: in principio enuntiati hbrarius peccaverat, correctores finem mutant; homoteleuton omis- sum erat, ex parte sana non ii deient, vel inserunt, sensu arbitro; verbi unius bipartita descriptio sensum fugaverat, duo verba manere sinunt. Nec hoc ilhs magnopere malo vertimus. Nam, sicut error muhis lectionibus ad bonum sensum reduci potest, ita econverso bonus sensus autogra- phi diversis errorum speciebus potest perdi. Ideo, postquam aliquo loco ex sensus ubsentia de hbrario errante suspicari incipis, nondum scis qua erroris specie erraverit: utrum homoteieuti omissione, an compendii corruptione, an aha specie; compendii corruptionem accidisse suspicans, non- dum vides in quo verbo lectionis erroneae acciderit; quando sedem erroris invenisse videris, nondum praesto adest ver- bum autographi, qifia una figura simihs, sed non ad iden- titatem usque simihs, piuribus fortasse figuratis conve- nit. Patet ex hoc, quanto facilius et commodius sit « ex contextu » corrigere, quam ex contextu simul et errore. Non est ergo quod irascamur correctoribus. Mirum sane, quod vei in iUis temporibus, quando opera scriptura muhi- plicabantur, et usu quotidiano optime sciri poterat quid sit « error transcriptionis », et quibus occasionibus accidere soleant, correctores tamen raro in actu correctionis osten- dant se cogitasse de occurrentia erroris a hbrario speciem et nomen habentis. Quidquid de hoc sit, criterii palaeo- graphici perpetua apphcatio in recensione textuum corru- ptorum, a non ita multis ab hinc annis incoepit : certo, quando nostri codices scribebantur, ars illa, vel scientia, nondum nata erat. - Sed, ut methodus corrigendi iUorum temporum manifestior fiat, videamus secundas manus, coi- rectori indubie debitas, in uno codice, scilicet Atrebatensi, sedulo correcto; sic ex uno patebit quid omnes fecerint.
§ 12. Correctiones Atrebatensis in duas species distin- guuntur. Aliae sunt, quibus errores primae manus ada- mussim corriguntur: et sensum scihcet et errorem redin- tegrant. Ahae sunt, quae aut nec bonum sensum nec errorem reficiunt, aut bonum sensum solum, habitu erroris contra- dicente, attingunt. Qui hoc factum est? An quia corrector certis locis ex ipso errore lectionem authenticam enucleare potuit, aliis non potuit? An quia aUis locis alia corrigendi methodo utebatur? Hoc nobis videtur; nec quae hae me- thodi fuerint, difficile est videre, si attendas ad hoc phae- nomenon, quod, quoties correctoris lectio sensui simul et errori satisfecit, toties eam in libris primae classis inventurus sis; quoties vero vel solo sensui vel ne sensui quidem satisfecit, toties eandem lectionem erroneam, cui corrector mederi frustra conatus est, invenies in prima classe. Num credis casu fieri potuisse ut, Atrebatensi solo errante, cor- rector vires corrigendi habuerit, errante vero cum sociis.
vires defuerint? Nemo non videt quid egerit corrector:
quoties licuit, ex aliquo libro primae classis bonas lectiones
mutuabat et super marginem Atrebatensis rescribebat, et
sic sensui et errori satisfecit, absque magno sui ingenii
labore : nam, si vera dicere velimus, egregia corrigendi vis
non residebat in ipso correctore, sed in ipsis bonis lectioni-
bus primae classis: quibus super marginem libri corrigendi
transcriptis, eo ipso errori satisfactum fuit, quin fortasse
corrector de errore qua tali cogitaverit. Quae correctoris
vires fuerint patet, ubi, codicis alterius auxilio ob erroris
communitatem destitutus, meliorem lectionem ex proprio
ingenio eruere cogitur: tunc de sensu unice soUicitus est
nec saepe scite eum restituit, erroris vero nodum inextri-
catum abire sinit. Quid, quod correctoris facultas se prodit,
etiam ubi non corrigit? Multas scilicet Atrebatensis enor-
mitates corrector non advertit, nam eas emendando prae-
teriit. Quid, quod prae oculis habens lectionem primae
classis, eamque errori corrigendo applicans, saepe non
perfecte reddit lectionem quam transcribit? Ex. gr. in textu
Sermonis S. Augustini de Epiphania optime corrigit errores
quod, dubitabat, Christus habebat, in qua, tradideritis, si,
sustineatis ; econtra de pro in remansit, et in fine, pro
proximo (errore proprio librarii Atrebatensis) passionem
passuro, corrector scribit passionem pro Christo passuro,
dum prima classis passionem ponit post passuro. - Quibus
autem viribus corrector codicis Atrebatensis fuit, non me-
lioribus se fuisse omnes correctores demonstrant. Quando
non habent unde bonas lectiones transcribant, ad completam
errorum correctionem non pertingunt, sed aut laxatas enun-
tiatorum compages non revinciunt , aut lectio, quam ex-
cogitant ut intelligentia redeat, non ea est ex qua per
falsam descriptionem habitus et figura erroris corrigendi
oriri potuerint. Sic millenae secundae manus super margi-
nes nostrorum codicum sparsae insufficientiam docent cor-
rectorum suo ingenio relictorum ; si non transcribunt, ut
plurimum male corrigunt.
§ I 3, De Origine Bonarum Lectionum primae classis Erroribus tertiae oppositarum. Nunc nobis redeundum est ad quaestionem §7. iam insinuatam, utrum exemplar-origo codicum primae classis fuerit liber tertiae classis correctio- nibus refertus, an potius, infra Apographum, a primo exem- plari tertiae iam a principio transcriptionis omnino inde- pendens fuerit. Altero utro stemmate vera origo contineri debet. Nam, sicut errores communes universos codices no- stros uni apographo, tanquam superiori unitati, insolubi- liter ligant, ita bonae lectiones solius primae, oppositae erroribus solius tertiae , tanquam ultimam sui originem unum demonstrant exemplar, quod his bonis lectionibus a primo apographo tertiae prorsus distinctum erat. Ideo infra Apographum, fontcm communium errorum, divisio facienda est, ut discrepantia totius primae a tota tertia cau- sam habeat. Causa autem huius discrepantiae alterutra se- quentium fuisse potest : ex Apographo duo librarii trans- cripserint; unus negligentius, ad errores Apographi suos novos addendo; huius librarii opus exemplar esset codicum tertiae classis; alter librarius maiori cura et arte scripserit, eiusque liber caput primae classis factus fuerit. Haec ge- nesis convenientiam et discrepantiam classium plene ex- plicat, sed tamen abstracte loquendo. Potest esse ut omnino alia fuerit: fortasse codices tertiae classis textum Apographi continent, ita ut quot errores in tertia communes sunt, totidem iam extiterint in primo Apographo; si vero ibi fuerunt, cum prima classis eidem Apographo per errorum identitatem adhaereat, necessario sequitur ut discrepantia primae classis a tertia per correctorem introducta sit, qui, multis erroribus in aliquo codice tertiae expunctis, bonas lectiones super marginem scripserit: ille codex tam egregie correctus pater esset codicum primac classis, in quibus se- cundae correctoris manus per transcriptionem in continuo textu ex oculis disparuerint. Aliam praetcr alterutram as- signatam non videmus viam, qua discrcpantia inter duas classes advenire potuisset : errores primi apographi debent aut in ulteriori descriptione aucti, aut aliquando per ali- quem correctorem niinuti esse.
§ 14. Supponendo originem primae classis eam fuisse
quam ultimum stemma exprimit, quaestio oritur, undenam corrector sumpserit lectiones suas tam eminenter bonas.^ Si rerum phaenomena, quae in omni scientia valent, etiam in critica valere permittuntur, respondendum est: corre- ctor non propria intelligentia et arte lectiones ex erroribus ipse eruit, sed ex aliquo libro descripsit. Argumento est ipsa excellentia correctionis. Quamvis enim certum est correctorem, quem adfuisse supponimus, non omnibus erroribus libri sui subvenisse, tamen quotquot loca tetigit, tam solerter et oculate emendavit, ut nullus recensor mo- dernus, opibus scientiae criticae instructus, pleniorem et efficaciorem correctionem produceret. Adeas § 3. textum S. Augustini, plenum erroribus exemplaris tertiae classis; videas an in eodem textu primae classis § 7. iotam aut apicem addere vel tollere opus sit ad errores secundam perfectissimam artem restaurandos. Dicas si vis correctorem ex aliquo codice S. Augustini, quem ad manus haberet, correxisse. Dicas (quamvis serio dici nequit) omnes « aucto- ritates » in propriis suis sedibus per correctorem inspectas, atque inde in librum corrigendum translatas esse, non totas integras, ut in libris auctorum leguntur, sed solum tantum, nec plus nec minus, quantum ad locum corrigen- dum adamussim sufficeret. Facilius crederemus sic egisse nostrum correctorem hypotheticura, quam crederemus eum propria arte tot aenigmata errorum resolvisse. Et tamen remaneret explicandum, unde sumpserit correctiones erro- rum in ipsius S. Thomae oratione occurrentium. Has per viam scientificae errorum interpretationis sua virtute inve- nire non valuit. Ergo eas etiara ex aliquo libro transcripsit. Liber vero ille pertinuit ad traditionem Secundae Secundae, non autem ad tertiam classem quae nunc extat: utrumque per se patet. Ergo liber ille aut ipsum autographum, aut altera ex autographo transcriptio erat, quae ipsa cum sua progenie, si quam habuerit, interiit, vel, ut cautius loqua- mur, ad nostram notitiam non pervenit. In tali libro cor- rector lectiones haurire potuit, quibus et textum S. Thomae et locos ab eo citatos corrigeret. Ex hoc certe concludendum esse opinamur, lectiones bonas primae classis, oppositas lectionibus erroneis tertiae, valorem et auctoritatem alterius exemplaris habere, quia nec ex correctoris capite venire, nec extra codicem Secundae Secundae assumi potuerint.
§ 1 5. Originem codicura primae classis per correctoris interventum explicari posse, supcriori paragrapho non affir- mavimus, sed supposuiraus tantura. Probare intendebamus, lectiones, pro erroribus tertiae classis in nostra editione adoptatas, mediate vel immediate ex autographo oriri, etiam supposito quod per correctorera in aliquera librum tertiae classis venerint, indeque propagatae sint. Sed urgentem causam non videmus, quare de correctore interlocuto su- spicandum esset. Multitudo quidem et enormitas errorum tertiae classis facilius explicantur per unicam falsam tran- scriptionem difficilis scripturac autographi, quam per incre- mentum errorum a falsa transcriptione ex apographo, cuius scriptura profecto clarior erat quara scriptura autographi. Hoc ultro concedimus. Si taraen quis inspicere vellet singulos antiquos codices tertiae classis, singulorumque scriptorum enorraitates miratus esset, nobiscum crederet ad producen- dam massara novorum errorum sufficere, ut talis librarius quales illi libri habuerunt, ex apographo transcripsisset.
Quod codices tertiae classis valde antiqui sunt (duo , Tau- rinensis scilicet et Mazarineus, scripti sunt anno « M° CC° nonagesimo in tempore quadragesime s quid forma scriptu- rae doceat de schola ex qua eorura scriptores exierint, pu- lacographi videant) , libri antiqui priraae classis non sunt natu minores: « Abbreviatio fratris Galieni de Opo », scripta « anno dfli M° CC° octuagessimo V1II° rfise Ap'ir •, textum refert primae classis, ut iam diximus in Vol. VIII Praef. pag. xiv, et libro perhumane Romam misso et se cundis curis exarainato, hic itcrum moncmus. .\lii libri certe ea antiquitate sunt , ut corum exemplaria iam ab initio multiplicationis Secundae Secundae iuxta codices ter tiae classis extare debuerint. Quando per interpositas tran- scriptiones ad priraum eorum exemplar rcgrcderis. iam ad totius traditionis principium, ad limera autographi, per- venis.
XI
Accedit quod, si prima ex aliquo libro correcto tertiae oriri supponatur, duae res, correctorum et librariorum mori modoque aperte adversantes, admittendae sint. Prima est, quod corrector in libro corrigendo errores tam polite de- leverit, ut ne reliquiae quidem errorum remanserint, et ex libro correptorio tam delicate lectiones transtulerit, ut cor- rectio exactissime super locum corruptum ceciderit. Altera est, quod librarius, qui secundas manus in continuum tex- tum suae descriptionis introduxit, intentionem correctoris, expressam per litterarum mutationes, expunctiones, scriptu- ras intra lineas et signa marginalibus lectionibus addita, ubique rite perceperit. Nisi enim corrector et scriptor sic, praeter morem suum, correxerint et inseruerint, non expli- catur, unde correctiones tam perfectae sint ut perfectiores esse non possent. Sed nescio an cuiquam probabile videa- tur, in tanta adaptandarum et inserendarum correctionum multitudine fieri potuisse, ut orationis continuitas et soli- ditas conservaretur; rationem non videmus, quare in hisce oculos latentibus correctionibus id factum esse crederetur, quod in apertis et manifestis, idest in secundis manibus, nunquam factum esse patet.
§ 16. Sed etiam si antiquitas librorum maior a parte ter- tiae classis staret, nondum sequeretur textum primae clas- sis textu tertiae iuniorem esse. Quinimmo in varietate classium ab invicem talia adsunt phaenomena, ex quibus, nostro saltem iudicio, eruere liceat, textum primae classis iam extitisse quando libri ex tertia superstites scribebantur. Quanti momenti sint phaenomena de quibus agitur, nemo eget doceri; ideoque nonnulla considerabimus. In memo- riam revocamus lectori, quod maior antiquitas unius textus prae altero cognoscitur per interpolationes et falsas cor- rectiones in alterutro obvenientes. Has invenisse credimus in textu tertiae classis.
Et ad interpolationes quidem quod aitinet, novem ea- rum in Praef. Vol. IX pag. x i. col. ima notavimus. Hic nonnullas repetemus ut lectori praesto adsint.
In Qu. Lxxxvn art. i 2 arg. tertia classis legit sic: < quod Dominus de decimis dicit Matth. xxiii: Vae vobis quia de- cimatis vitam etcetera hoc oportuit etcetera facere, ad tem- pus praeteritum legalis observantiae referendum videtur ». Longe hoc est a modo citandi S. Thomae. Quam plene eius concinnitatem lectio primae classis exprimit! « Quod Dominus de decimis dicit Matth. xxiii: haec oportuit fa- cere, ad tempus praeteritum legalis observantiae > etc. Quae- nam sint « haec » , quae « oportuit facere » , determina- tum est per « de decimis », sed interpolator ex loco Mat- thaei ea quae ad « hoc » referrentur quaesivit. Lector per se intellexerit vitam per interpolatorem scriptum fuisse mtam, idest mentham ; prius etcetera respicit verba Mat- thaei, « et anethum et cyminum » ; alterum etcetera post facere ab eodem positum fuisse plus quam probabile est, ubi innuit « et illa non omittere »; quo loco in codicibus positum est, ibi nihil omnino significat. Nonne vitam et istud etcetera iterum probant, librarios correctiones raro nitide , et ut a correctore intentae erant, textui inserere posse? Pro de decimis Atrebatensis scribit de ceteris, Ma- zarineus decentis. Nonne descriptio ex apographo a tantae artis librario confecta, necessario plena erroribus novis esse debuit ?
Ad idem genus pertinet interpolatio Qu. lxxxix art. 11 1 arg. : « Nihil enim quod prohibetur in lege divina est licitum. Sed iuramentum prohibetur in lege divina Matth. v : Ego dico vobis non iurare omnino; et lac. v dicitur: Ante omnia, fratres mei, nolite iurare ». Verba maioris propo- sitionis svllogismi in lege divina in minori superflue re- petuntur, nam ibi per Matthaeum et lacobum citatos eo ipso exprimuntur. Hoc, credo, evidens est per se; et tamen evidens etiam est, interpolatorem aliquid desiderare potuisse quo minor maiori coaequaretur.
In eadem Qu. art. vii corp. fin.: « iuramentum non est servandum in eo casu quo est peccatum vel boni impe- ditivum: secundum enim Augustinum utrumque horum vergit in deteriorem exitum ». Augustinum manifesta in- terpolatio est, non solum quia Augustinus nullibi hoc ha- bet, sed etiam et praecipue quia subiectum verbi vergit
debet esse iuramentum : secundum enim utrumque horum, scilicet secundum quod iuramentum peccatum est et se- cundum quod boni impeditivum est, iuramentum vergit in peiorem exitum. Introducto Augustinum phrasis sensu et structura mutatiir.
Alia interpolatio occurrit Qu. lxxxvii art. iv ad 3., ubi S. Thomas probare intendit, quod, sicut Levitae solvebant summo sacerdoti decimam decimae, ita nunc eadem ra- tione clerici tenentur Summo Pontifici decimas dare, si exi- geret. Secundum lectionem tertiae classis argumentum audit sic: « Naturalis enim ratio dictat ut illi, qui habet curam animarum, de communi multitudinis (saecularium et cle- ricorum) statu (temporali, qui pecunia metiri potest) pro- videatur unde possit exequi ea quae pertinent ad commu- nem (saecularium et clericorum) salutem ». Prima classis non habet animarum, quo dempto enuntiatum hoc modo construitur: « Naturalis enim ratio dictat ut illi, qui habet curam de communi multitudinis (saecularium et clerico- rum) statu (spirituali), provideatur unde possit exequi ea quae percineiit ad communem (saecularium et clericorum) salutem ». DifTerentia lectionum in duobus consistit : in lectione tertiae classis Summus Pontifex definitur « qui habet curam aniraarum -., quod cuivis parocho convenit; in prima vero « qui habet curam de communi multitudinis statu », quod soli Pontifici. Porro in lectione tertiae ex- presse assignatur thesaurus unde Pontifici provisiones af- fluent : « de communi multitudinis statu provideatur » ; in prima fons non expresse assignatur. Ideo, si tertia pro curam animarum legisset: curam de communi salute, sic et nos legissemus, credentes in prototypo primae classis de- fuisse homoteleuton salute de communi. Sed inserto ani- marum lectio non fit melior, et primae classis lacuna, si quae sit, non expletur.
Lectiones tertiae classis quas hucusque consideravimus, si non sunt interpolatae, sed potius genuinae, sequitur quod lectiones primae per librarium errantem vel corre- ctorem ortae sint. Et tunc quidem lectiones authenticas calumniati sumus; inconsueto tamen modo contigisse de- bet, ut textus S. Thomae corruptione, vel correctione aliena, nedum iacturam passus, melior et S. Thomae di- gnior factus sit. Sed transeamus ad considerationem trium locorum, ubi textus tertiae classis falsani correctionem er- rorum primae ostendere videtur. Secundam classem et sin- gulos codices rei illustrandae causa adducemus.
Primus locus obtinet Qu. xii art. i 2 arg. : « Si quis etiam se circumcideret, vel sepulcrum Mahumeti abhorreat, apostata reputaretur ». Ita primae classis primum apogra- phum. In tota traditione manuscripta variantes sic iacent.
1. abhorreat viginti quinque antiqui, octo medii, novem recentes primae classis ;
2. adoraret quinque antiqui, septem medii, undecim recenies primae classis, decem margines (idest decem se- cundae manus), secunda classis, unus recens tertiae classis;
3. honoraret duo recentes primae classis, duo margines, tertia classis duobus libris exceptis ;
4. honoraret abhorreat unus recens primae classis;
5. adoraverit vel honoraret unus recens tertiae classis, Lectio 2. orta est correctione, quia codices in quibus
obtinet, redeunt ad primum apographum primae classis , ideoque nisi correctores interpositi fuissent legissent abhor- reaf, ille unus recens tertiae intemerata descriptione legisset honoraret. Lectiones 4. 5. correctorem iam per se demon- strant. Lectio 1. non erat in autographo, sed est simula- crum verbi autographi. Lectiones 2. 3. non erant simul ambae in autographo, sed alterutra: illa scilicet quae male lecta abhorreat videri potest. Cuius autem lectionis abhor- reat figuram ostendit ? Prior pars abho - non pro ho vel hono- legitur, sed pro adho -. Post abho- compendium-rare^ facillime explicatur -rreat. Ergo, secundum ea quae in corruptionibus transcriptionis ut plurimum accidunt, ab- horreat corruptio est pro adhoraret , non pro honoraret. Econverso, secundum ea quae in correctionibus ut in plu- ribus accidunt, honoraret correctio est, ad sensum intentii, habitura erroris non ser\'ans. Quod secunda et tot libri priraae classis rem acu tetigerunt, difficile erat non tan-
XII
gere : contextus non admittit nisi adoraret aut honoraret; alterutrum se sponte suggerebat correctoribus , qum cogi- taverint de habitu erroris. Nihil ergo contra nos mihtat, quod adoraret, quod correctoribus debetur, et sensum et errorem servat; sed hoc mihtat contra lectionem tertiae classis, quod error primae, secundum communiter con- tingentia, ex ea oriri non potuit. - Qui de adhoraret pro- pter h dubitat, videat codices Matritenses et Barcinonensem Archivi Coronae Aragoniae 5i, scriptum ab homine Italo; quinimmo, corrector Barcinonensis eiusdem Archivi 54, ex abhorreat h non expungit.
Secundus locus est Qu. xiv art. 1 corp. post med. : di- cunt ahqui blasphemiam in Spiritum Sanctum esse 1 quando aliquis peccat contra appropriatum bonum sicut cui appro- priatur bonitas sicut Patri appropriatur potentia et Filio sapientia ». Si pro bonutn sicut cui Isgis bonutn s. s. cui, quod est bonum Spiritus Sancti cui, omnia plana sunt et error primae classis solutus est. At antiqua tertia non exhi- bet simpHcem illam correctionem, sed periphrasi utitur : «: quando aliquis peccat contra appropriatum bonum. Sicut enim Spiritui Sancto appropriatur bonitas, sic Patri » etc. Habetne tertia lectionem quam prima corrupit, an prima potius eam quam tertia correxit.'
Alia lectio corrupta primae classis multis correctioni- bus sese manifestandi occasionem dedit, et simul demonstrat quam tarde lectiones ahquae autographi in manuscripta traditione reapparuerint. Qu. xvn art. vni corp.: « aliquis introducitur ad amandum Deum per hoc quod omnes ab ipso punit cessat a peccato ». Ex sensus et structurae de- fectu patet librarium male vidisse exemplaris scripturam. Facile est ex contextu colligere quid S. Thomas voluerit: ex punit et ex eo quod sequitur paulo post : « aiiquis, sperans remunerari a Deo, accenditurad amandum Deum », patet quod in priori inciso sermo debuit esse de timore poenae, quod, erroris ratione habita, ibi exprimetur legendo : « per hoc quod, timens ab ipso puniri, cessat ». Ita sensus et nexus enuntiati resurgunt. - Ergo librarius times ab ipo puni' interpretatus est omes ab ipo punit et cum sensu ne- xum fugavit. Sicut in primo loco compendium desinentiae - raret aequivocum est et explicatio pendei a litteris ante- cedentibus, ita hic - mes aequivocat: si o - praecedit, in- terpretandum tsx - mnes, si ti -, - mens. Variantes huius loci in codicibus quadripartito exscribimus:
1. omnes ab ipso punit cessat viginti tres antiqui, tres medii, octo recentes primae;
2. omnes ab ipso punit et cessat unus recens primae et unus margo ;
3. omnis ab ipso punitur qui non cessat unus medius primae ;
4. homo ab ipso punitur cessat unus margo;
5. omnes ab eo puniuntur cessat secunda classis, unus antiquus et unus receiis primae;
6. ab eo omnes puniuntur cessat unus raedius secundae;
7. omnes puniuntur unus recens secundae;
8. omnes recedentes ab ipso punit cessat tertia classis, decem medii et recentes primae, quinque margines;
9. omnes ab ipso recedentes punit cessat unus medius primae, quatuor margines;
10. omnes recedentes punit cessat unus antiquus primae;
1 1. omnes recedentes ab ipso punit et cessat unus anti- quus tertiae (scilicet Speculum Morale Vincentii Bellova- censis supposititium), duo recentes, unus margo;
12. omnes ab ipso recedentes punit et cessat unus re- cens primae ;
1 3. sperat se remunerari ab eo per hoc autem quia recedentes ab eo punit cessat unus antiquus tertiae;
14. omnes ab ipso timens punit cessat unus medius primae ;
i5. timet ab ipso puniri cessat duo medii primae;
16. dum timet ab ipso puniri cessat unus margo;
17. per hoc quod omnes recedcntes ab ipso punit et timens cessat unus recens tertiae;
1 8. omnes ab ipso puniuntur timentes cessant unus re- cens primae;
19. timens ipso puniri et cessat unus antiquus primae ;
20. ab ipso timens puniri cessat duo antiqui primae et unus margo;
21. timens ab eo puniri cessat tres recentes primae;
22. timens ab ipso puniri cessat, ut autographum, unus Hispanus (saec. decimi quarti exeuntis potius quam me- dii), et unus recens Monacensis primae, quatuor margines et editiones ab incunabulis.
NuUa antiqua lectio huius farraginis fuit in autographo: I. manifeste debetur librario; 5. et 8. diversa ratione er- rorem aggrediuntur, sed nec per puniuntur nec per inter- polationem recedentes nexus enuntiati reparatur; 10. ex codice tertiae classis male applicata est; ii.corrigit octa- vam, et alio quam Thomisticae dictionis flore olet; 19. cor- rectione abundat; 20. (post i. et 8. antiquissima) correctio- nem loco indebito applicavit. Vera autographi lectio, quam ipse error suo modo manifestat, in traditione post centum annos a S. Thomae ad Beatos transitum ad lucem redit.
§ 17. Antiquitas textus primae classis ex pluribus quam septem variantibus tertiae comprobari posset, sed non insi- stiraus; ultro confitemur lectiones correctrices tertiae non per centenas numerari, sicut errores solius tertiae, et er- rores primae et tertiae communes, ideoque rainus firmum argumentum consideranti praebent. Idem dicendum nobis est de bonis lectionibus tertiae contra errores primi librarii primae; idem de bonis lectionibus alterius utrius contra bonas, sed varias, alterius: eae etiara non tam raultae sunt, ideoque non tantam certitudinem ingerunt. Nobis quidem persuasum est apographura omnium primum bis transcri- ptum esse , peius et melius, et hoc ex phaenomenorum coraplexu tute concludi posse. Complexus enira phaeno- raenorura unaniraitatis et varietatis classium sic exprimi debet.
|
Prima classis. |
Tertia classis. |
|
|
I. |
Bonae lectiones |
Eaedem |
|
2. |
Bonae lectiones |
Errores |
|
3. |
Errores |
lidem |
|
4- |
Bonae lectiones |
Bonae variae |
|
5. |
Errores |
Bonae lectiones |
|
6. |
Errores |
Lectiones correctrices |
|
7- |
Bonae lectiones |
Interpolationes |
Cum sic phacnoraena iaceant, nescio quid desideraretur ut praeter autographura (quod utraque ciassis in rubrica I. attingit) et praeier apographum utrique commune (quod 3. indicat) duae descriptiones ceteris rubricis sufficerent. Sub 2. continentur lectiones apographi corruptae per unum librariorum, sub 5. eaedem corruptae per alterura. Sub 4. leves redactionis variantes: quandoque vero pru sed quan- doque et similia, quibus librarii ab exemplaribus suis re- cedere soleiit. Sub 6. et 7. errores apographi, vcri et pu- tativi, quibus librarius primus tcrtiae inter scribendura cu- natus tst mederi. - Si vero sub rubrica 2. correctorem latere auturaas, quatuur uitimae oranino aliter tibi interpre- tandae sunt: ex parte nerapc primae classis sub 4. et 5. continerentur lectiones bonae et malae solitariae illius co- dicis tcrtiac classis qui, correctus, caput primae factus est; solitariae inquam, quia nullus alius codex tertiae eas habet. Sub 6. ex parte tertiae non legendum est « Lcctiones cor- recirices » sed « Errores », ex parte vero primae non « Er- rores » simpliciter , sed « Errorum Errores » : quod uno exemplo clarura fiat. Si omnes recedentes ab ipso punit cessat non est lectio correctionera intendens, est error li- brarii , nam non est authentica ; si autem est error , tunc umissio verbi recedentes cst error errori additus. Sub 7. ex parte tertiae nescio quid scriberera nisi « Lectiones Au- tographi », et ex parte priraae scribendura csset « Lectio- nes a corruptione raeliores » !
§ 18. Conclusio. lara longae orationis finem facientes paucis vcrbis exitura considerationis cuntrahiraus. Crediraus probasse quod, primo, errores coramunes vel quasi com-
XIII
munes librorum Secundae Secundae superstitum ex uno apographo fluxerunt; secundo, bonae lectiones primae clas- sis, oppositae erroribus tertiae, authenticae sunt; tertio, omnibus consideratis, prima classis, non tertia, textui re- censendo fundamento esse debet.
Ut cognationis, de qua disputavimus, idea clarior sit, tres delineamus imagines stemmatis. Prima imago expri- met, quo stemmate codices nostri non coniungantur:
Autographum
Apographum
I.
codices tertiae classis
aliud Apographum
I
codices primae classis
Huius inquam imagine stemmatis cognatio codicum exprimi non potest, quia duo haberemus ex autographo apographa, dum errores classibus ambabus communes originem earum ex uno solo apographo demonstrant; necessario igitur imme- diate infra autographum uni soli apographo, fonti commu- nium errorum, locus est:
Autographum
I
Apographum, fons communmm errorum
Apographi negligentior descriptio, caput tertiae
.\pographi fidelior de- scriptio, caput primae
Hoc stemmate vera codicum origo contineri nobis videtur. Attamen fundamentum recensionis nostrae etiam solidum est, si tertia stemmatis imago ad veritatem magis accedit :
Autographum
I
Apographum, fons communmm errorum
codices tertiae
codex tertiae authentice correctus
I.
codices primae classis
DB CODICUM VATICANORUM VARIETATB IN NOTIS TACITA.
Codicum stemmate incognito, de valore variantium ali- ter iudicandum est quam stemmate explorato. Per se enim bonae lectiones antiquorum librorum omnes propter ori- ginem indistinctam eadem authenticitatis opinione gaudent; bonae antiquae ob maiorem veritatis praesumptionem prae- ferendae sunt illis quae in traditione tardius apparent ; ma- las vero, cum usum non habeant, illico praeterire fas est. Sed aliter res se habet quando primorum exemplarium le- ctiones originis criterio innotuerunt. Generalis enim regula vult, quid quisque codex valeat, ex exemplari, de quo de- scriptus est, diiudicandum esse. Regula ista non est con- ventionalis, quae ex placito hominum obligaret ; ex ipsa enim rei natura sequitur, ut exemplatum a solo exemplari valorem habere possit. Lectiones ergo nostrorum codicum non ab aetate librorum, in quibus inveniuntur, maiorem vel minorem auctoritatem contrahunt, sed antiqui libri et iuniores pariter a primo totius transcriptionis exemplari, quod singulis antiquis antiquius est, aut eius auctoritatem secum ferunt, ubi scilicet cum eo concinunt ; aut, ubi ab eo dissonant, antiqui non minus quam iuniores ab unica valoris sui regula exorbitant. Sicut ergo unanimes lectiones per primum exemplar apographum longe ultra singulos antiquos libros versus autograplium protenduntur, ita econ- verso lectio a primi exemplaris lectione varians, ab anti- quitate codicis in quo occurrit non solum non praevalet, sed etiam in se omni valore destituitur. Quia vero in re libraria versamur, quam librariorum mendae inevitabiliter sequuntur, a primis exemplaribus gratuito quis excluderet errores. Errores autem crisin provocant, quae non ab ae-
SuMMAE Theol. D. Thomak T. VII.
tate, sed ab observatis artis praeceptis valet, et in toto traditionis tempore exerceri, aliaque loca tentare alia non tentare potuit. Ubi ergo de hisce mendis primae transcri- ptionis agitur, nihil iubet autographi lectiones in solis an- tiquis adesse debere ; nihil prohibet quominus in proleta- riis primum appareant; quinimmo nihil prohibet quomi- nus a tota traditione exsulent.
Liceat rem tam claram tribus exemplis illustrare. Quid valet, origine codicum incognita, lectio (§ i6.) omnes ab ipso punit, quae, cum erronea sit, non erat in autographo ? Quid valet timens ab ipso puniri, cui pauci codices iique proletarii fidem faciunt ? Nonne legendum nobis fuisset ab ipso timens puniri, quae lectio inter antiquas unica bona est? Si vero lectionem illam erroneam vides caput esse vigenti lectionum correctionem variis modis tentantium, an tunc adhuc haesitas inter antiquam bonam sed ab errore dissonam, et aliam recentissimam quidem, qua tamen er- ror adamussim tegitur?- Lectionem (§ lo) esset possibile nescio an in tota traditione inventurus sis. Inveniuntur ta- men ibi tres lectiones contextui loci congruentes, et una harum nobis eligcnda fuisset, nisi omnes huius loci va- riantes a primordiali errore esse impossibile incipere pa- tuissei : quod cum ita sit, quo iure correctores ante haec quinque saecula utebantur, eodem utebamur nos. - Nescio quo iure Qu. i;viii art. i ad 4 legissemus: ♦ Et Silverius papa excommunicavit eos qui eum in exilium miserunt, ut habetur (Causa) xxiii. qu. iv. (can. Guilisarius) >, pro Sylvester, quod stemmalis fide iam in prima transcriptione aderat? Zelus credo eximium criticum De Rubeis agitavit quando in editione sua notabat: Perperam al. Sylvester. Quod Dissert. xxxii cap. vi idem dicit: ' Constat utique Gratiani Decreti... etiam codices mss. habuisse Sylvestrum », hoc omnino infirmat quae ibidem sequuntur: « Quidni ergo potuerint praesto esse Aquinati codices bonae notae, in quibus legeret Silverium, non Silvestrum » : potuerunt profecto praesto esse, sed quid si traditio Secundae Secun- dae Silvestrum indicat praesto fuisse? Quod idem addit: « Facillimum quoque fuit ut Silverii nomen, notis compen- diariis exaratum, commutaverint in Silvestrum oscitantes aut imperiti librarii, sicuti in Decreto, ita in sancto Thoma ', istud verissime dictum est. Pro traditione operis S. Thomae accedit, quod nec oscitantia nec imperitia librariorum re- quiratur ut unum nomen pro alio scriberetur; sufficit enim ad totam traditionem errore infestandam ut unus li- brarius, isque solers et peritus, falso legerit. Sed librarium revera errasse, unde hoc quis novit ? Codex Brixiensis (cuius, scilicet, « vetustas colligitur ex titulo yra/m Thomae, non- dum scilicet sacra donati apotheosi ') legit Silur; « quae nota compendiaria cur non potius Silverium indicat quam Silvestrum? » Huic quaestioni stemma codicum plane sa- tisfacit: ideo Silur est Silvester, quia ab initio hoc scri- ptura est, non Silverius. Cum ergo nuUo argumento pro- batur quod S. Thomas excommunicationis fabulam ad Sil- verium pertinere sciverit, ideo errorem ex Decreti codice potius quam ex prima Secundae Secundae descriptione sup- ponimus oriri, et, salvo sane erroris dubio, Silvester ado- ptamus. - Eadera ratione, quia scilicet codices ab origine ponderare possumus, Qu. 11 art. vii ad 3. non haesitavi- mus legere Irene ; quamvis enim Helena tertiae classis auctoritate insignitur, praevalens tamen primae auctoritas Irenae maiorem fidem facit. Si vero et prima « contra hi- storiae fidem » (De Rubeis in edit. Summae) legisset He- lenam, quo iure scripsissemus alteram? An quia « Enormis cubat error in nomine Helenae > (idem in Dissert.)? Tara duro criticismo tenuitas apologiae par esse nobis videtur: « Irenem scripsisse Thomam codices mss. evincunt. Mihi duo praesto fuerunt... Similes alios extare in Bibliothecis nuUus dubito. » Nos non credimus, veneratum nostrum Do- ctorem Thomam, cui toto animo adhaeremus, ab alia qua- qua re nobis defendendum esse nisi a librariis et correcto- ribus. Textu restaurato qualis, traditione sponsore, ab initio fuit, munere functi erimus, quin in rebus historicis philo- logicis et omne id genus auxilio vocamus apologiam, qua nec S. Thomas eget, nec nostra aetate aequior cordatorum virorum aestimatio. Quis enim cordatus nunc Helenam
b
XIV
« enormem errorem » caluraniaretur , vel, ubi de enormi errore vere agitur, duobus codicibus se refelli pateretur?
Cum ergo relationem codicum Vaticanorum cum codi- cibus in aliis Bibliothecis conservatis cognosci licuerit, nulia necessitate coacti inutilibus singulorum Vaticanorura varian- tibus raargines Articulorum onerassemus. Lectiones eorum solitariae nullam omnino authenticitatis vel suspicionem habere possunt. Ponamus aliquot exempla ex nostro A, qui prae ceteris antiquis primae et tertiae classis dictionem gratuito mutavit.
Ille qu. cxxiii art. iii. « Ad tertium dicendum quod spes opponitur tiraori ex parte obiecti : quia spes est de bono futuro, titnor autem de malo »; ceteri (omnes primae et tertiae) : spes est de bono, timor de malo.
Ille qu. cxxxiv art. iv ad i. < Ad patientiam autem per- tinere potest sustinere quaecumque mala » ; ceteri susti- nentia quorumcumque malorum.
Ille cxLi art. iv ad i. « qui potest refraenare raaximas delectationes... potest refraenare minores delectationes. Et ideo ad temperantiara... pertinet refraenare delectationes tactus » ; ceteri moderari concupiscentias tactus.
Quaenara vel minima probabilitas existit, ut hae lectio- nes A fuerint in autographo, iuxta unanimum testirao- nium ceterorura proxime cognatorum ? Peiores tamen sunt sequentes.
Ille qu. cxxiii art. viii ad 2. « Unde Philosophus dicit in tertio Ethicorura quod non in oranibus virtutibus ope- rari delectabiliter existit praeter quam finem attingunt » ; ceteri praeter inquantum finem attingit; TCXr]v i^p" ocov ToC TeXouj £(pa'irTcTai 1117 ^ 16. An peiorem lectionem silendo, lectionem S. Thomae inique abscondimus?
Ille qu. ci.iii art. 11 corp. fin. < Et ideo... usus vene- reorura potest esse absque orani peccato, si fiat debito raodo et ordine quo est convenientius ad finera generationis hu- manae ». Si fiat vis in verbo, haec doctrina differt ab ea quam ceteri tradunt, et quam argumenti praemissa admit- tunt : secundum quod est conveniens. Auctor non eget a possibili errore defendi: lectionem A sufficit cancellare, eo ipso quod a ceteris dissentit. Ea enira ratio per se valet postquam ex ipso fonte codicis patefacto raanifestum est, librarium vel correctorem puram fontis aquam luto turbasse.
De variantibus iuniorum librorura DEGHIL non fui- mus solliciti; quinimmo de C et K parum curavimus, cum ex collatione antiquissimae traditionis partis constiterit, te- xtum eorum nimis a correctoribus passura esse.
Non omnes tamen solitarias lectiones silentio suppres- simus. Ubi scilicet textui aliquid deficere nobis videbatur, vel alicui videri posse timebamus, omnes lectiones codicum, etiam deteriorura, a schedulis in notam variantium trans- tulimus (ut ab initio editionis consuevimus), etiam si in uno solo codice vel in solis recentibus varians obtineret. Sic ex. gr. Qu. lxxxii art. iii ad i : « consideratio eorum quae nata sunt dilectionem Dei excitare, devotionem causant ». Cf. etiam Qu. cxxix art. 11 p. Nobis quidem non displicet numerus pluralis, quera antiqui utriusque classis et edi- tiones, ad nescio quara usque, habent; quibus tamen plu- ralis rainus placet , ex nota causat DGsC videant qua traditionis auctoritate singularem legere possint. Ubi ergo variantes unius codicis, vel plurium recentium, notantur, specialis ubique adest ratio notandi, quae notam cum textu comparantera non latebit: cf. Qu. clxxxviii art. iii X. - Ad lectiones Pianas reiectus omnes codicum variantes exscriptae sunt, ne ex silentio false concluderetur. - Frequentior sin- gulorum et recentiorum codicum notatio necessaria erat ubi auctoritates inducuntur. Crisis enim in his discutiendis ex triplici capite peiori utitur conditione quam in restaurando textu ipsius S. Thomae. Tum quia auctorum verba magis inusitata et peregrina, phrasis elegantius conserta, transcri- benti maiores difficuljates obiiciebant, quam S. Thomac verba notissima et simplex phrasis: ex hoc enim secutum est ut loci citati maiori corruptione laborent. Tum quia ex qui- '' bus particularibus libris S. Thomas auctoritates deprompserit nescitur. Tum quia locos ad sensum, rautata dictione, citare consuevit, quo factura est ut in auctorum iibris melius quara in citatione sonent: orationem enira Augustini, Hie-
ronymi, Gregorii aliis verbis et simul aeque pulchris re- dicere, S. Thomas ne conatus quidem est. Ex his consi- derationibus saepe haesiraus, ubi differentia lectionis in libris auctorura et traditione Secundae Secundae obvenie- bat, nec clare patebat, utrum a citandi methodo an potius ex librarii errore proveniret. Unum ponamus exemplum ex multis locis: Qu. clxxxv art. vn i arg. « Nemo pro- prium dicat quod est commune: plus quam sufficiat sum- ptui, violenter obtentum est » codices; « Nerao proprium dicat quod e communi plus quam sufficiat sumptuni et violenter obtentum est » non multo terapore post Pia- nam editiones secundum Ambrosiura citatum legere in- coeperunt; est commune pro e communi et sumptui pro sumptum et orbem errorura transcriptionis non excedunt (sicut nec nemo proprium et sufficiat, pro proprium nemo et sufficeret quae Ambrosius legit); Decretum tamen Gra- tiani, ex quo S. Thoraas citare amat, apud Aemilium Fried- berg legit est commune... sumptum est {tx. proprium nevio... sufficeret). Quae cum ita sint, quis hoc loco traditionis lectionem mutare auderet, quara alio loco, Qu. lxvi art. 11 3 arg. et ad 3. nullus editor ad textura Arabrosii reducere tentavit.-' In similibus casibus totam varietatem Vaticanorum, Atrebatensis, Vindocinensis et Amploniani exscripsiraus, eo consilio ut, si cui nostra lectio non placeat, placiturara ex va- riantibus eligere posset. - Ad loca intricatiora omnes codices quotquot per septem annos in bibliothecis consultare potui- mus, nodo solvendo adiutores habere voluimus. Codicem Panormitanum plus ceteris consultaviraus, et quidem a Qu. Lvii usque ad Qu. lxxvii continue omnes eius variantes schedulis comraisimus; at nihil nobis persuasit ut nostris Vaticanis melior sit: criticis lectionibus abundat; ceteroquin errores primi apographi multos retinet, et originera ex eo indubie deraonstrat. Secundam classem quam in Octavo volumine per r adesse voluimus, in Nono et Decirao non amplius notamus, quia nimis manifcste textum « correctura » ostendunt, et quia expedire videbatur ad tutiorem Vatica- norum moderationem partem largiorem dare codicibus ter- tiae classis, quae per solum Taurinenscm usque ad Qu. xc praesens erat.
Superest ut aliquos errores ex Elencho Codicum Colla- torum in Vol. Oct. pag. xiii cmendemus.
Y) non est ant(-iquus), sed med(-ius).
Inter •/; et 0 inserendi sunt 15348 ant. (ad tcrtiam clas- sera pertinet, cum correctionibus ex priraa) et 0349 *>"!•
') intcr optimos quidcm recensendus est, sed qua de causa, dum de aliis optimis nihil dicitur, ipse solus « sin- ceritate, antiquitate, accuratione , nitida etiam scriptura in- signis > dicendus esset, non amplius video: fortasse ali- quarum paginarum memoriam ad totura librura extcndi.
X remaneat ant. , quaravis in Praef. Oct. Vol. pag. xi cum intcr medios religandum esse diximus ; tunc enim cr- rorcm errore cumulantes dc X diximus quod ad t) spectabat.
Inter X et (x. inserendus iSjqq mixtus; est alicuius libri alter tomus; incipit < Deinde considerandum est dc vitiis oppositis veritali, et primo dc Mendacio ».
L dicitur ant. vel med.; nunc ant. dicercm. Possessor cius, lacobus de .\ctis dc Mutina, quam in Canonizationc S. Thomae partera habuerit, publicatis intcgris actis patebit. Ncscio an quis codici cx possessorc aliquid auctoritatis accrescere putet, sicut codices illi, quos S. Vinccntius F"er- rcrius suis manibus appostillatos Dorainicanis Alcaniticnsi- bus dono dcdit (De Rubeis. Dissert. xvi cap. ni, iii), ab altero decennio practeriti saeculi celcbrcs cssc coeperunt. Scd quid externa privilegia illis codicibus tribuunt, ex quibus nisi per canalem primi omnium apograghi ad autographum non rcditur?
46 non med., scd ant. acstimandus cst.
60 (Amplonianus noster in Quarto Elencho infra) di- citur ant. vel med.; cancelletur vel med.
ANNOTATIO VARIANTIlfM ATR. VIND.
Quatuor clenchis sequentibus continuamus annotatio- nem variantium quam in Praefationc superioris Voluminis incoepimus. Elcnchorum divisio profecta est ab habitudine
textus a nobis adoptati ad textum primae et tertiae classis et editionis Pianae, secundum schema tale: Convenientiam textus nostri cum utraque classe contra Pianae variantem tacemus; ubicunque ergo in notis infra Articulos signa- tura P, vel Pa vel P utcunque sociata legitur et locus in his elenchis non invenitur, ibi legimus cum utraque classe, vel iis primae classis exceptis qui iuxta P notantur. Ex. gr. : prima huius Voluminis nota « x sit. - fortitudo sit so- lum Pa » in elenchis non invenitur, et sic silentio nota- mus lectionem nostram cum utraque classe convenire; item art. V « a bellicis. - rebus bellicis A, bellis GL, bello Va » tertia classis et, exceptis A GL, prima legunt bellicis. Maior, ni fallor, pars notarum silentio notatur, ex quo lector fa- cile intelltget nos ut plurimum omnium codicum collato- rum auctoritate a lectionibus Pianis recessisse. His ergo locis tacite notatis, quatuor casus reliqui sunt : i . legimus contra consensum Pianae et tertiae classis, et hoc quidem sive cum prima, vel solum cum parte primae, vel etiam con- tra primam totam legamus; 2. legimus cum Piana et tertia classe contra primam vel partem eius; 3. iegimus cum Piana contra tertiam et primam vel partem primae ; 4. loca quae in tertia dasse nec cum reiecta Piana nec cum retenta conveniunt, vel speciali notatione egent, quarto elencho descripta sunt.
Primo ergo elencho notamus, quibus locis nos legamus contra consensum Pianae et Atr. Vind., adsint in apparatu vel non adsint aliqui codices primae classis, vel omnes.
Qu. CXXIII (Decisis foliis Atr. deficit usque ad totura art. xi) art. iv {i; v y; ix y> Jf P. ^ suum.
Qu. CXXIV art. i P, e; 11 ^, 2^.
Qu. CXXV art. m «; iv X.
Qu. CXXVI art. i S.
Qu. CXXVII art. i y.
Qu. CXXVIII X Quarum, l-
Qu. CXXIX art. 11 ^ intendit; iii ^ beneficiorum ; vi ^.
Qu. CXXX art. i J^.
Qu. CXXXVI art. iii p; v ^.
Qu. CXXXVIII art. 11 ^.
Qu. CXLI art. 1 y-
Qu. CXLV art. i 9.
Qu. CXLVII art. v ^, 7) (forte est varians orthogra- phiae).
Qu. CXLVIII art. in {i.
Qu. CLII art. iii t), deficit Atr.
Qu. CLIII art. i 4.
Qu. CLIV art. iv ^.
Qu. CLVI (def. .\tr.) art. i ^ ; iii p.
Qu. CLXI art. vi T^.
Qu. CLXII art. 11 ^.
Qu. CLXV (def. .\tr. per septem QQ.) art. 11 1.
Qu. CLXVI art. 11 y.
Qu. CLXVII art. i [x. dicit.
Qu. CLXIX art. i 0.
Qu. CLXX art. it a.
Qu. CLXXI art. i x; vi e.
Qu. CLXXIII art. 11 0 quandoque in; iii e.
Qu. CLXXX art. iv x; vi a.
Qu. CLXXXIV art. m S; v i; vi ^, $.
Qu. CLXXXVI (desiit Atr.) art. x S.
Qu. CLXXXVII art. iv X; v ^^ Exercitio.
Qu. CLXXXVIII art. iv y; vii i; vm «.
Qu. CLXXXIX art. ix e.
Secundo elencho notamus , quibus locis nos legamus cum Piana et Atr. Vind. contra codices primae classis, vel contra aliquot codices eius notatos in notis.
Qu. CXXIV art. i y martyrii, J^.
Qu. CXXV art. ri ^.
Qu. CXXVIIl \.
Qu. CXXIX art. i ^; 11 ^; in oc.
Qu. CXXXI art. i p.
Qu. CXXXII art. i e.
Qu. CXXXV art. i ^.
Qu. CXXXVI art. v », 9.
XV
Qu. CXXXVII art. i ^. Qu. CXXXVIII art. i y Qu. CXXXIX art. 11 x. Qu. CXLI art. i a; n ^ honestas; v ^. Qu. CXLII art. 11 s; iii a; iv x, X. Qu. CXLIII art. i (i, ^. Qu. CXLIV art. 11 x. Qu. CXLVI art. 11 x.
Qu. CXLVIII art. i ^ ciborum; n ^ tenditur; iii -^; V e; VI X, Y'
Qu. CLIII art. v \.
Qu. CLIV art. 11 e; v {i; vii a, 0; ix (def. Atr. quin- que locis seqq.) yj ; x e. Qu. CLV art. i x, v. Qu. CLVI art. m ^. Qu. CLX art. i x, y
Qu. CLXII (def. Atr. per decem QQ.) art. vm v. Qu. CLXIII art. 11 ^. Qu. CLXIV art. i y; n v. Qu. GLXVI art. i e; 11 a. Qu. CLXVII art. i i; 11 y- Qu. CLXVIII art. 11 9. Qu. CLXIX art. i %. Qu. CLXXI Introd. v eorum. Qu. CLXXII art. i JJ. Qu. CLXXIV art. iv p. Qu. CLXXVI art. 11 e. Qu. CLXXVII art. i a, v, e. Qu. CLXXVin art. i a, ti. Qu. CLXXX art. vi e. Qu. CLXXXII art. i a, def. Atr. i Qu. CLXXXIII art. iv v.
Qu. CLXXXV art. v y; vi e.
Qu. CLXXXVI (desiit .\tr.) art. 11 P; m x.
Qu. CLXXXVIIart. iv JJ; v x.
Qu. CLXXXVni art. iii X; iv x, H.
Qu. CLXXXIX art. i x; x y.
Tertio elencho notamus, quibus locis nos legamus cum j Piana contra .\tr. Vind. et primam classem vel partem eius.
Qu. CXXIII (Decisis foliis Atr. deficit usque ad totum art. xi) art. i {J; ix a; xi a.
Qu. CXXIV art. i a; v a.
Qu. CXXV art. i a.
Qu. CXXVI art. i v.
Qu. CXXVII art. i {J.
Qu. CXXVIII X, ji.
Qu. CXXIX art. i 0; iv v; vi a, e; vii a; vm 9.
Qu. CXXXII art. m P, v, ^ ; iv a.
Qu. CXXXIII art. i p, X.
Qu. CXXXIV art. 11 a, y.
Qu. CXXXV art. i e.
Qu. CXXXVI art. iv p.
Qu. CXXXVII art. iv {i.
Qu. CXXXVIII art. i a; 11 ^.
Qu. CXXXIX art. i ^; 11 ^p, y-
Qu. CXLI art. m a; iv S; v v.
Qu. CXLII art. i y ; 11 X.
Qu. CXLIII art. i tj.
Qu. CXLIV art. i a; m ^, e.
Qu. CXLV art. i i.
Qu. CXLVI art. i ^.
Qu. CXLVII art. m {i. ^; rv a; v i; vi a, y; vii ^.
Qu. CXLVIII art. i y, ^; iv ^; v a.
Qu. CXLIX art. i y-
Qu. CL art. m e.
Qu. CLI art. i a.
Qu. CLII art. i P, def. Atr. ; art. in e dicatae, def. Atr. ; v ^.
Qu. CLIII art. 11 a; v e.
Qu. CLIV art. i y; rii a; v x, S, e, t, x, X; ix (def. Atr. decem locis seqq.) ^; x '( ; %J X, ^; xn H.
Qu. CLV art. i p; 11 y; iv x, y-
Qu. CLVI art. i e; iv Y'
Qn. CLVII art. I S; art. iv |i.
Qu. CLVIII art. 11 ^.
XVI
Qii. CLIX art. ii a.
Qu. CLXI urt. I a subiici, y; n Z^; m x, n; v at; vi y Qu. CLXII art. i a; ii y; vi », def. Atr. Qu. CLXIII (def. Atr. per septera QQ) art. i ^. Qu. CLXV art. ii X. " Qu. CLXIX art. i (x,. Qu. CLXXI art. iii a, S; iv a propheta, ^. Qu. CLXXII art. r ^. Qu. CLXXIII art. ii k; iii ^. Qu. CLXXIV art. iv 7). Qu. CLXXVI art. 11 ^. Qu. CLXXVII art. 11 a. Qu. CLXXVIII art. i S. Qu. CLXXIX art. 11 y. Qu. CLXXX art. 11 a. Qu. CLXXXII (def. Atr.) art. i p, y- ^- Qu. CLXXXIII art. 11 a, def. Atr.; iii a. Qu. CLXXXIV art. i a; 11 s; v 9; vi (t. 0; vii ^; VIII e.
Qu. CLXXXV arr. i ^; 11 y, ^; v ^.
Qu. CLXXXVI (desiit Atr.) art. i P, C J ^"i Y-
Quarto elencho Atr. Vind. notamus, quas, quia aut cum Piana reiecta aut cum retenta non conveniebant, in prio- ribus notandi non erat occasio. His assignabimus etiam primas et secundas manus (pr., sec.) et interdum alios co- dices a nobis consultatos inducemus. Per « tota tertia » intendimus (praeter Atrebatensem Vindocinensem) Tauri- nensem Mazarineum et Parisienses Nationalis 8094 15348, prae ceteris tamen quatuor priores. Ex codicibus primae classis praesertim consideravimus Parisienses (X remaneat antiquus, idest ante quinquaginta annos a morte Auctoris scriptus; pro eo (a ad tnedios religetur). Prae ceteris tamen 15795 et 15796 usu venerunt: illos et antiquiores tertiae, si per septem annos Romae detineri potuissent, iuxta Va- ticanos perpetuo infra Articulos notassemus ; sed summa bibliothecariorum humanitate inhumane abuti timebamus, si libros Romam missos per annorum seriem a suis sedibus abesse posse praetenderemus. Omnium tamen plurimum coUatus est Amplonianus, dc quo in superiori Volumine (Praef. xi 2 col. infer.) largius in Decimo tractaturos nos esse promisimus; sed consilium mutavimus et ipsum pro ^e loquentem in hoc Quarto elencho inducimus , aut ex- presse aut silentio eum notantes: ubi de Ampl. nihil dicitur, lectionem eius in textu habemus. In hoc elencho etiam solvimus quod ibidem promisimus (v 2 col. ima) de codice Atrebatensi: ex nota scilicet « Atr. solus » lector diiudicare potest an ille fuerit « Exemplar primum Secundae Secun- dae >, quod nobis ob solitarias eius lectiones in pleno et formali sensu non videtur verum esse.
Variantes, quas hoc elencho describimus, sunt lectiones Atr. Vind., et comparandae sunt lectioni nostrae, quam hic non repetimus. Ubi inter variantem et sequens colon vel punctum nullus codex nominatur, lector mentc substituat « Atr. Vind. » Parisienses non respiciantur nisi exprimun- tur; 3094 et 15348 ad tertiam classem pertinent, alii nu- meri codices primae designant. Per « utraque classis » omnes codices quotquot illo loco vidimus intelligantur.
Qu. CXXIII art. i y sequitur Vind., sequi ccteri tertiae et prima; decisis foliis Atr. deficit usque ad totum art. xi.
art. 11 « quasi inexpugnabili Ampl. Porro fugiat CVind. scilicet).
art. III % quod ad utraque classis.
art. IV X ma" tota tcrtia et prima, exc. Ampi. qui Ma- crobius.
art. V 6 est om. hic tertia praetcr 3094, ex prinia om. Ampl. et pr. 1 5796, qui scc. sunt;
e sunt ex tertia Vind. Taur. Maz., ex prima Ampl.; est ex tertia Parr.
art. VI p Difficile est utraquc classis, exc. Ampl. qui Magis autem difficile fst.
art. VII X qui proximum tertia, exc. 3094 qui sic pro- ximum, quod et Ampl.
art. X a recipere Maz., recipere potest Taur., recipere- tur prima et reliqua tcrtia ;
X, scilicet fuit vera utraque classis, exc. quod 15348 pro vera corrupte vel correctorie quinto. Lectio editionum modernarum (idest post Pianam indistincte) scilicetfit vera Commentario S. Thomae loco cit. marg. congrueret, eaque errori, si quis est, convenientius substitui potest quam ten- tamina critica, quae ex codicibus describi possent.
art. XI [i defendendum ; Ampl. descendendum ;
h enim om.; om. et Ampl., sed actum legit autem.
art. XII corp. prin. pro tanto... quanto, quanto... tanto Atr. solus.
Qu. CXXIV art. i ad i. textum S. Augustini in tertia classe sic legitur: « quod eos alloquens: Ille de vestra co- rona dubitabat de (dubitat de Maz., de dubitabat de Vind., dubitabit in 15348) passione pro Christo qui etiam par- vulis baptismum prodesse non aestimat Christus habebat (ipse Christus habebat Vind. , Ipsi non habebatis 15348) aetatem in qua {qua in 15348) passurum Christum tra- dideritis si habebatis carnem in quo pro Christo (jproximo Atr. et ut videtur Vind.) passionem passuro sustineatis {suffineatis Taur.) » ; in 3094 ex hac errorum serie solum quod remansit, sed corrigitur in quasi. In libris primae classis nuUae variantes;
S esse impossibile utraque classis, exc. impossibile 1 5348, non esse impossibile Ampl., esse possibile 15795.
art. II a ad Christum; Atr. corrigitur; Ampl. ip^Mwi ;
Y caritatem Vind. ; quam om. Atr. ;
corp. princ. pro sicut ex supra dictis patet, sicut supra dictum est Atr. solus;
ad I. pro Aliud, Alius Atr. solus;
ad 2. inclinat om. Atr. solus.
art. iii 2. arg. « ad maiorem perfectionem pertinere vi- detur quod aliquis debet Deo animam quia sic per obe- dientiam quod det Deo proprium quod fit per martvrium » tertia tota; pro .^tr. accedit quod post proprium, corre- ctionem ex margine exemplaris sui inserens ut videtur, legat quod fit per obedientiam quod det Deo proprium quod fit per martyrium; Taur. vero post animam legit: quia fit per obedientiam quod quod est det (vel Deo?) quod mar- tyrium ;
3. arg. pro Ethic, Reth. Atr. solus ;
P « quanto pro ea illam rem magis amatam conteranit in rem magis (magis om. Atr.) odiosam partim eligit » ; istud partim est pati corruptum et loco motum ;
Y absterrentur Atr., abstrahentur pr. Vind. ; Ampl. ab- stinent ;
ad i. pro Adulterinis, Adulteriis; (Adulteris ABCD FGIL).
art. IV a transierit;
P desinit; uterque corrigitur; dein mente; Ampl. de- sinit et in ense ;
2. arg. pro Agnete, Agate, tota tertia exc. 3094; cor- rcctorcs: Agnete Atr., Agata Vind. ct 15348;
3. arg. mcdio, pro aliae adversitates, adversitates aliae Atr. solus;
s dum aliquis utraquc classis praetcr Ampl. qui dum scilicet aliquis; Vind. ct 3094 corriguntur.
art. V I. arg. pro quasi, quod sit Atr. Vind. Taur. Maz., quod 3094 15348; correctores: tanquam Atr., quasi sit Vind., quasi 3094. - Pro homicida, homicidia Atr. solns;
ibid. pro martyrii gloriam, martyrium gloriae Atr. Vind. Maz. ct pr. Taur., martyrium gloriam 15348;
^ geometricae Atr. Vind. Taur., geometriae reliqui tcr- tiae ct prima ;
ad I . pro aliquis, aliquid tertia ; sed Atr. om. , errore nescio an consulto;
Y ridiculum dicere;
; veritas addit Ampl.
Qu. CXXV art. i 3. arg. : « in iii Ethic, quod erit ali- quis insanus vel sine dolore si nihil timeat in terrore motus neque mundatiores, fe/ mendaciores » tertia praeter 3094;
Y non tertia, practcr Atr. qui om. solus; mox pro de- sistat spat. vac. Taur. Maz., deficiat Atr., desistat Vind. et sec. Taur.
art. II X cupiditatem ; ita et Ampl.
art. III [i consistit Atr. et ex rcliquis tertiac pr. 15348.
XVII
art. IV Sed Contra, pro invitus, meritus tota tertia; error Atr. a correctore sub rasura signi er, lineola supra primum ductura m et apice supra ; absconditus est;
a temporalis rei ut videtur Atr. Vind. Taur. Maz. ; locus ad interpolationes tertiae classis pertinet;
P et mala corporis Vind., et corporis Atr. Taur. et pr. I 5 348 ; Maz. om. homoteleuton corporis et (mala) corporis quam mala;
Y secundum aliquid in nullo nisi in Ampl. invenitur ; E non om.; corrector Vind. ante praecedens mala addit
nulla; Ampl. nulla mala et oni. non, quod in solo iSjgS inveniraus.
Qu. CXXVI art. i ^ maxime terribilium Ampl. et i SygS 15796; maxime terribilis antiqua tertia;
i ne cui videatur legendura esse non retrahente, animad- vertiraus lustum commendari de timore quem non habet: « absque terrore erit; » ergo de timore retrahente eum a bono legendum cum codicibus;
X perfectum quod.
art. II X quod oportet; homoteleuton vel... oportet om. ;
P timeri Atr. et sec. Vind., e solum pr. Vind.; Ampl. etiara timeri. Lcgi posset in textu timere vel mortem.
Qu. CXXVII ^ vel utraque classis, praeter Arapl. et correctores 3094 15348.
art. II Y praevalentes et volentes ; corrector Atr. prae- volentes et volantes.
Qu. CXXVIII a potius est per se;
6. arg. pTo Andronicus, Praeterea Andronicus tertia;
P epieikeia hic et in Solutione utraque classis, praeter I 5795 qui in Solutione eupsykia. - Antiqua tertia in Argu- mento ora. lema (codices scribunt lenya, ex lenia et hoc pro lema); in Solutione Taur. interpretandus videtur lema vel levia; Atr. primo loco letiya, corrector leciya, Vind. lecicia, Maz. lecj-a ; altero loco levia tres ;
Y enumerat;
£ experientiam ;
T) praeparentur Atr. Vind. , perperentur ceteri tertiae; correctores: patitur Vind., perpetitur Atr. el Parr. (Ante praecedens patientia addunt in Atr. Taur. Maz.);
% fidei utraque classis; 3094 corrigitur;
Y sunt ante quae.
Qu. CXXIX art. i ^ sit pr. Atr.
art. II Y maximas; Atr. nitide corrigitur.
art. iii 5 dignus utraque classis;
^ memoriam; Ampl. memoria;
»1 recipiet; uterque corrigitur; Ampl. etiam recipiet;
6 legiraus cura omnibus; an sibi obvenientibus?
i sicut om. ; Ampl. scilicet ;
X fortuniis Vind.
art. IV a actus om. Atr. ; om. etiara Ampl. ;
5 declinet Vind. Taur., recedat declinet ceteri tertiae, recedat vel declinet correctores Atr. et 0348.
art. V 2 arg. pro philokindynus, philokindincus antiquior prima, philokinduicus Ampl. et A, philokindicus GL; ex tertia: philokinduus Atr., philoquindin Vind., philokindiU Maz., philoqmkindiu expuncto qm Taur., philokindincus 15348 et sec. 3094, cuius pr. abrasa;
Y audiendis utraque classis, excepto 3094 qui aufe- rendis ;
finem arg. Non ergo est pars eius om. antiqua tertia; Taur. corrigitur;
ad 2. pro microkindynus, microkindinis antiquior priraa, microkindi^ hmfX., microkind'is ibjqb; ex tertia micro- kindin Atr. Vind., microkindinis Taur., microkindts Maz., microkinduus 15348; pro megalokindynus, megalokin- dro9 antiquior prima et Arapl. ; ex tertia megalakindro^ Maz., idem vel megalakindio^ Taur., megalakindio Vind., meda"^ Atr. clarissime scriptum: nura ex hoc corapendii monstro lectiones codicura descriptae esse possunt?
art. vin * extremarum; ita et Ampl. ;
P magnanimum Vind.
Qu. CXXX art. i ^ ut... utitur; Arapl. ut... nititur; margo nec;
S abstrahere; Atr. corrigitur.
art. II X captivus Atr. Vind. Taur. et 15348, om. Maz. ;
capulus Arapl. ; antiquior priraa et corrector Atr. capnus, quod et nos legisseraus si pro furiosus liceret legere fu- mosus; cf. Coramentariura cit. marg. ;
[i dictum quod utraque classis, exc. Vind. qui dictum est quod;
ad 3. in loco cit. Senecae, pro virum, virum suum Atr. solus. Pro minacem, minantem Taur. (et BCEFH).
Qu. CXXXI art. i y non Atr. et pr. Vind. ; pro dictat, ducat Mt.; corrector non ducat in decens mutat; dein etiam vitent Vind. et pr. Atr.
art. 11 [i bene, sed post etc.
Qu. CXXXII art. i x quatuor utraque classis praeter Atr., 3094 et sec. 15348; Atr. taraen ut ceteri utriusque classis ora. raerabrum utrum inanis gloria magnanimitati opponatur ;
c Sanus soli 3095 et pr. 15796;
Y) decorem quemdam habet; ex hac lectione orta vide- tur lectio editionum;
0 quem nobis Maz. et forte Taur. cuius prima manus abrasa; dein dicitur in titolonio Ampl. et pr. 15796; cor- rector Atr. pro titolivio fortasse titolinio legebat, nam su- per raarginem scribit tirocinio; L legit sic: secundum quem modum dicitur vir in domino gloriari. Ad unum vero largius tamen etc;
i non om.; corrector Ait. nos nitide in non mutat;
ad 2. « non tamen est vere virtuosus, » vere ora. Atr. solus ;
ad 3. « provideat bona coram hominibus, » homo Atr. solus.
art. II * opponitur, sed et ambitio om.; Atr. corrigitur.
art. III X quod P addit. in nullo codice vidiraus nisi in nostro C a correctore: ideo pro « addit P » legendum est « addunt PsC ».
art. IV ^ et quia; cetera ut nos.
art v ac inanis tertia exc. 153^8 (inani gloriae om. 3094), inanis ex priraa 15796;
Y per facta sit Atr. Vind. et ex prima Arapl. et 15795, perfecta sit Taur., perfecta fit Maz. et ex prima 15796, per facta ij^yy, per facta ficta coTTsctoTcs 309417477; pr. 15348 abrasa; corrector: (si autem) sint facta simu- lata non admirabilia (sic est hypocrisis) ;
X, propter illud Vind.
Qu. CXXXIII art. i y operibus Vind.;
s hilitatem idest habilitatem Arapl. ;
T) quod ora., sed corriguntur.
Qu. CXXXIV art. i ^ quid et tamen habent omnes ex- ceptis Ampl. et 30^5.
art. II p omnibus tertia et ex prima i 5796.
art. III ^ Y legimus cum oranibus quos vidimus.
art. IV X multum oranes quos vidimus.
Qu. CXXXV art. i x parvum faciendum om. 3o95, 15795 15798;
P scilicet; Atr. corrigitur;
^ provide "iogS 15798; lacunam habet 15796; statim et om. antiquior tertia.
art. II 7. barnausea Atr. Vind. et 15348, barnasea Taur. Maz., barnasea 3094; ex prima barnausea 15795, bannausea ceteri. - apirocalia idest sine bono igne omnes, praeter apyrocalia etc. GHL et 30^5.
Qu. CXXXVI art. i x idest per se in (vel im -) Atr., idest se in (vel im-) ceteri utriusque classis praeter Ampl. - Statira tristitiae ora. antiquior tertia. ■.■.■.i,-yj
art. III X autem non tertia praeter 3094; corrector Atr. etiam non; ex prima autem non 15796; ,;
5 mala propter bona nullus; s. gratiae Dei nuUus.
art. IV Y Satanas om. 15796; Satana nuUus. art. V p deliciis omnes, praeter ^094 qui divitiis ;
6 diffinita; Atr. corrigitur.
Qu. CXXXVII art. i corp. princ. « Uno quidem modo », quidem ora. Atr. Taur. ;
X sustinendum omnes praeter Ampl. et correctorem 15348; (pro imminent, imminet 15796).
art. m x constat Taur. et Ampi. , stat reliqui utri- usque.
XVIII
Qu. CXXXVIII art. ( i. arg. « molles idest pathici », et idest Atr. Taur. ;
ad 2. « delicia mollities quaedam est », mollies Atr.
art. 11 cc tenens utraque classis; pro quasi omnia te- nax, qiiasi omnia tenens Ampl. et 3094, om. Taur. quia homoteleuton ;
f^ pertinax tertia et Ampl. nisi male interpretor silen- tium schedularum (j^ertinax Taur. Maz. 3094 et pr. 13548);
mox pro ischyrognomones , ykypo»'^ klT. , ykypono- mones Vind. Taur. Maz. et 15348, jykrosnomes 3094; yskyponomones antiquior prima, yskyronomones Ampl., iskironomones H, vel riponomones G,ysypomenes L. Ad- vertantur p pro f vel P, et compendium Atr., cui cor- rector non medetur;
niox vel idiognomones idest propriae sententiae om. Vind. et pr. Atr. ; ydyonomones antiquior pnmai, ydiono- mones Ampl., sydionomones G, ydionomes L ;
statim pro perseverant , persedebant tertia tota, quod corrector Atr. eo modo in perseverant mutavit ut vix re- cognoscatur ; persederant i 5796.
Qu. CXXXIX art. i » perseverandis utraque classis praeter Ampl.
Qu. CXL art. i X, Vind. om. iustitiae... de actibus so- lita occasione; excisis foliis Atr. deficit usque ad Qu. cxlii art. III y
art. II « igitur et ; Ampl. autem;
Y legimus cum omnibus quos contulimus codicibus; solus Maz, errore scriptoris potius quam corrigendi gratia, pro quae de patientia dantur legit quae de sapientia dan- tur. Quod modernae editiones ex argumento obiecto cor- rigentes legunt quae de aliis virtutibus dantur, accipere non possumus; nam primo, patientia pro aliis virtutibus scribi nequivit errore primi librarii; secundo, obiectioni me- lius satisfieret infra legendo ita etiam et praecepta aliarum virtutum quam hic quae de aliis virtutibus dantur.
Qu. CXLI art. i ^ non nullus; sed non expungitur;
E acquisitam Vind. Taur. Maz., acquisita 15348 et ex prima Ampl. i SyqS 15796; porro habet omnes.
art. II a Et om. pr. ; om. etiam Ampl.;
^ quasi nihil habeat.
art. in ^ exteriorum actuum addit utraque classis, exc. Taur. qui (moderatione) interiorum actuum aliorum (pas- sionum); Ampl. schedulae tacent.
art. IV a minus Vind., quod corrigitur in munus ; porro contrariamus tota tertia, nisi quibus tendimus super ras. Taur.; ex prima contrariamur Ampl. , versamus 15796, ruamus i 5795, contrariamus ceteri.
art. VII p ostendere utraque classis, praeter Maz. qui om.
Qu. CXLII art. i a legimus cum omnibus codicibus.
art. 11 J^ cibi om. pr.; corrector ponit ante praeparati; ibidem Ampl.
art. iii P enim ; ita et Ampl. ;
^ oppositas tota tertia, sed Atr. et 15348 corriguntur; ex prima oppositas Ampl. et 15796;
c allicitus; ita et Ampl. ;
»1 quod est magis voluntarium om. ex tertia solus Taur., ex prima i 5795;
^ nomen utraque classis; cf. Qu. ixiv art. 1^^:
i et; corrector Atr. mutat in sed; Ampl. et.
art. IV Y aliquando; Ampl. naturaliter, sed om. prae- cedens naturae.
Qu. CXLIII art. i a subiecti post alicuius tertia, praeter Atr. qui subiecti sine alicuius; corrector subiectivae, sed alicuius non restituit;
Y idem; sec. Vind. ita ; Ampl. idem ipsae;
< pro irae tendentis, intendentis ; Atr. corrigitur.
Qu. CXLIV art. 11 y ita etiam vituperium quamvis tota tertia; ita etiam ex prima 15795; ut nos Ampl. et 15796, sed hic omittit praecedens ut supra dictum est.
art. II ^ innobilitate scribit tertia; ita Ampl. et 15796.
art. m a magis non ;
Y reputari Vind., repertari stricte interpretando p linea transversam Atr., reportari Taur., Maz. et 15348; ex prima repertari omnes quos vidimus praeter 15796;
statim vel propter eius certitudinem veritatis legunt omnes quos vidimus primae classis ; ex tertia Atr. Taur. Maz. ponunt eius post vel, Vind. et 15348 ut nos; cor- rectores Muz. Vind. et 15348 expungunt eius, corrector Atr. ut solet lectionem primae classis adoptat;
d de magis Vind. et Ampl., om. Taur., de malis ceteri.
art. IV P quae quidem contingit ; Vind. om. esse ;
Y confamantur tota tertia et i 5795, conformantur i 5796; 6 € quod autem aliquod malum non timeatur propter
duplicem rationem contingere >; corrupto scWictX. potest in propter pro ablativo duplici ratione accusativum legi de- bere minime latuit primum librarium tertiae classis! Cor- rectores Atr. Vind. addunt potest post rationem ;
£ de his non Ampl.
Qu. CXLV art. i p paupertas et honestas omisimus propterea quod in nuUo codice quem vidimus obtinent; cfr. art. iii 2 arg. ;
c appetitivae; ita et Ampl.
art. ri a appetitum;
P honestum; Atr. corrigitur; honesto Ampl. ;
Y per honestatem pr. Atr., honestum sec.
art. in ^ per, et om. petendum; .Ampl. etiam per.
Qu. CXLVI art. i x I ad Rom.; ita et Ampl.;
(i etiam ; Atr. corrigitur.
art. II y a fortitudine om. pr. Atr. ; ex fortitudine sec.
Qu. CXLVII art. i corp. pro sine Cerere et Baccho friget Venus, cetere bache fugiet venus Atr., cetere bacho friget venus Vind.;
^ ieiunii Vind., ieiuniis pr. Atr.
art. III a lapsus omnes codices quos vidimus; esse iniectus om. Maz., post videretur ponit Atr. contra con- sensum omnium ceterorum; pro iniectus, invectus Vind.
art. IV p modo suo Atr. : legislator in eis statuendis attendit id quod habetur quod observandae statui (repu- gnet... statuti om.) observantiam obligare; corrector ut nos. Vind. legit habet communiter cum nostris DFK, observan- dae statui cum Atr. Hoc loco pro speciali causa P legit spirituali causa, errore typographico alicuius editionis ante- rioris ;
Y In quantum; ita et Ampl. ;
c dre pr. Atr.; disserere pr. Vind., diserere sec;
X, frustratim Vind., frustim pr. Ampl.; frustatim elee- mosynas mendicant qui om. Atr. solus;
7) et Vind.; pr. Atr. habebat: cum imperfectis et cum vitiis et ieiunris ;
9 hoc modo; ita et Ampl.
art. V a Ecclesiae Vind. ;
^ estote filii kmi Atr. , estote et filii kmi Taur.; cfr. Ephes. V. I ; ceteri ut nos;
i significatur om. pr. Atr. Hoc loco, quem post Garcia editores expunxerunt, sequentes variantes invenimus: Maz. om. quatuor millia hominum de; pro per quos ^094 legit per quod;
1 Unde cum pr. Atr., Unde enim Vind., sec. Atr.; Cum enim Ampl.;
mox pro triginta sex, triginta et sex Atr. solus;
fin. art. pro ad Lucinum, ad lu' Atr., ad lucilum Taur. Maz.
art. VI j4 postquam vel post quam; ita et Ampl. ;
Post septem lineas attendas c interdicere abstinentiam potus; » indicere, hic nullus codex et nulla editio legit. Cf. Lexica. Si interdicere prohibere intelligis, dictio analo- giam habet cum illis in quibus post prohiberi sequitur non; cf. etiam Qu. ci.xxx^iii art. ni 9.
art. vit ot cari" Atr. , calidilonense Vind. , cadilonense Taur. et corrector Vind. , cadinolense Maz. , gabilonense super rasuram 1 5348, calcedonense Ampl. et corrector Atr.J cadilonense legit antiquior prima; "
X nona om. ; Atr. corrigitur.
art. VIII Y comparatur Atr., operatur Vtnd. et corrcctor Atr. ; operatur etiam Ampl. ;
X animalibus; ex animalibus sec. Vind., ab animalibus Ampl. et corrector Atr. ;
c quam ante ova om. Ampl. ;
JJ etiam om. Vind. ; om. et Ampl.
XIX
Qu. CXLVIII art. i ac coinquinat Vind., coinquinabit Atr. et Ampl.;
^ quo pr. Atr., qui pr. Vind., et Ampl.
art. III ^ ade (idest Adae).
art. IV a. distinguit; Atr. corrigitur;
6 quod altero loco; uterque corrigitur.
art. V Y ut patet vexerts utriusque classis, excepto iSjqS; sec. Atr. ut patet qiiia est; sec. ^094 ut patet quia plus appropinquat;
^ iuris; ita et Ampl.; porro esse Vind. Atr. ; esset cor- rector Atr.
art. VI b alia; Atr. corrigitur;
^ Quod; Atr. corrigitur; porro scurri'^' Atr., scurria- litas Vind. ;
Y) omnis om. Ampl.
Qu. CXLIX art. i ^ vivamus in hoc Vind., sed ipse ni fallor librarius expungit in hoc; ceteri omnes utriusque classis om. in hoc saeculo. - Pro antecedenti et iuste et pie tertia legit et iuste et pie et iuste; ita et nosier E;
S hominum Atr., homini Vind. , (equa vita) hominis equa vita homini Taur. - vinum om. Atr., ante potatum inserit corrector;
^ medio corp. pro Huiusmodi autem est potus inebriare valens, quod cum prima classe legunt Vind. et 15348, autem huius est potest inebriare Atr., autem huius est po- test inebriate vlens Taur., autem huius est potest in ebrietate vlens Maz. et pr. ut videtur 3094 excepto quod legit valens explicite. Corrector Atr. legit: huius autem est potus valens inebriare ;
l^ tuus; Ampl. iits vel /ws.
art. II a specialis om. Arapl. - Mox pro cibos et potus, potus et cibos Atr. solus;
{i sensus alimenti; corrector Atr, addit est in principio; Ampl. est sensus alienatus. - Pro Sed, quia Ampl.
art. III X traxit Atr. ; ita et Ampl. ;
X nos; ita et Ampl. - Porro corrector Atr. addit pro ante studio.
art. IV p dilectionis; corrector Atr. deiectionis quod ad- optaviraus ; subiectionis Arapl. ;
Y ad aliquid; ita et Ampl. ; corrector Atr. ut nos. Qu. CL art. 11 e ebrietudinem Vind. et ^094, ebetudinem
Taur. Maz., ebe^'^ Atr., ebrietatem Ampl. et super rasuram 15348; ebrietudinem antiqui primae classis;
^ eveniat Ampl.
art. III a daemoniacum .\mpl.; ita et Alex. Hal. 11 Pars Sumraae Theologiae Qu. 142 (143) de Gula merabr. xn art. VI.; ed. 1675 Venetiis vol. 2 fol. 358 r. 2;
P vertetur Atr., vetetur Vind. et corrector Atr. ; vetetur ante clericis Arapl. ;
Y peccatum Arapl. ;
^ ad om., sed uterque corrigitur;
^ cepit Ampl.
art. IV Y Pictagorici Ampl.
Qu. CLI art. i ^ ut tota tertia, praeter Atr. qui forte consulto oraittit; correctores Vind. 3094 15348 vera.
art. IV X ergo quod Vind. Excisis foliis Atr. lacunam habet usque ad Qu. ixii art. iii inclusive.
Qu. CLII art. i 8 a delectatione venereorum Vind. et pr. ut videtur 3094 15348 qui a in venerea scriptum ha- bent super rasurara; in delectatione venereorum Taur.; a delectatione venereae i 5796, a delectatione venerea ce- teri primae.
art. II X libro de om. ; porro pro aboleretur, abholetur idest abominetur.
art. III i sicut; ita etiam Arapl. in quo taraen expun- gitur. Sensus obvius est: Et ideo (nec castitas coniugalis nec viduitas, sed) sola virginitas ponitur virtus specialis, tanquam, utpote, supra castitatem coramunera laudanda, eodem modo quo raagnificentia ponitur virtus specialis su- pra liberalitatem. Cfr. corpus Articuli. Sine sicut phrasis utique currit, sed raelior pars codicum habet sicut; prae- terea dictionem talem esse quae correctores agitaverit, ex- pertus non negabit.
art. IV P (sed esse) tempore; Atr. corrigitur; (si esset) tempori Ampl. ; pro tpc facile scribitur tpe;
Paulo inferius pro pro temporum distributione, per tem- porum distributionem; Atr. corrigitur.
art. v X maior enim cura ; Arapl. eo maior cwn: ; 8 aliis; ita et Ampl. ; lectio in aliis correctorem sapit quera scandalizaverit maxima aliis.
Qu. CLIII art. i x sit Atr., sint solum Ampl. et corre- ctor Atr. ;
Y est om. Atr., ante soltim ponit corrector.
art. II Y regnantis.
art. in x Et ita om. Vind. Pro et ita luxuria noti erit peccatum Atr. legit luxuria non erit, corrector et ita pec- catum non erit luxuria; Ampl. om. Et ;
"^ tangit; ita et Ampl.
art. IV X, seipsos tradiderunt se Atr., seipsos tradunt se Vind., et Ampl. ;
P qui nunc; corrector Atr. quin nunc.
art. V a inconstantia om.; ita et Ampl. Abesse non posse pate: ex Argumento secundo et eius Solutione. Ex altera tamen parte inconstantia non nominatur in corpore Articuli expresse: post restringet (■»)) exspectares Et quan- tum ad hoc ponitur inconstantia vel siraile, quod Patavina ponit ante textura Terentii, at in antiquis libris non in- venitur;
n vide notam praecedentera. - Pro in Eunucho prirao loco Atr. legit me"'° ; corrector expungit e ex. h et ponit lineolam super priraura ductum m, quae dant /n'" ; altero loco scriptor legit ine"'" ; ceteri explicite in eunucho;
6 unum; ita et Ampl. ;
\L et; ita et Ampl.
Qu. CLIV art. i ^ nunc et om. nisi; ita et Ampl.
art. II argumenti secundi conclusionem jE'rg-o/or«/ca//o non est peccatum mortale ora. Atr. solus;
X et om. ; in .\rapl. additur a correctore. - Pro Zelpham Atr. habet \eipha, cura apice super i;
In secundo arguraento Sed Contra pro qui talia, Atr. legit quam utilia, Vind. super rasuram quod qui talia;
fi tota tertia om. Nosse et legit dfit; corrector Atr. de- bent; in nullo codice primae classis Nosse obtinet; Decre- tura habet Qui nosse debent. - In fine huius arguraenti Arapl. om. criminale sive ;
•» proponitur ; Ampl. super p signatura ut sit ^ro, ducit lineara qua fiat prae ;
0 actus gulae; quod sequitur : ex suo genere, om. Atr. Vind. Taur. Maz. , obtinet tamen in 3094 15348; om. etiara Arapl. Lectio 15795 singularis est ef ideo actus ge- nere non est peccatum mortale ; ceteri priraae classis ut nos.
art. IV I arg. pro iocularitas, secularitas Vind. ,05cm- laritas Atr. qui corrigitur.
art. V Y "'' agere Atr., uti Vind., agere Arapl. ;
l^ animalis om. ;
7) quod magis; uterque corrigitur; quod magis et Arapl.;
0 sunt Vind., sint \xt., fit corrector Atr. ; sint Arapl. Pro talium, et aliarum Vind., aliarum Atr., carnalium corrector Atr.
ad 2. pro vaporis turbulentiam, vaporis tribulationem.
art. VI X diversarum; ita et Ampl.
^ iniuriam suam ;
€ pro quinquaginta siclos, l. t. Atr., quinquaginta culos Vind. Taur.
art. VII Y (om. luxuriae) a stupro distincto Atr, solus ;
6 quidem addit Ampl. ;
"^ pericula se iniicere; ita et Ampl. ;
i obregatum; Atr. corrigitur;
X principium.
art. vin Sed Contra pro cum altero , in altero Atr. Taur. ;
P et om.; om. etiam Ampl.; pro bonum, hominis; om. Ampl, ;
Y et; ita et Ampl. Porro delinquit Vind,, et pr. Ampl. Excisis foliis Atr. lacunam habet usque ad Qu. clvi art. III h.
art. IX X aliter; Ampl. ora. ipsa;
r et om. ; om. etiara. Ampl. ; se; lectio si se insinuat nostram, quae est Ampl.;
e coniunctio.
'i
XX
art. X X seipsam; ita et Ampl.
art. XII e etiam post omnia; Ampl. om. ;
X, ubi; Ampl. ubique. Porro pro natura, materia; ita et Ampl.
Qu. CLV art. i S in ipso ; Ampl. in seipso.
art. II X usu; ita et Ampl.
art. IV Y esse continens; Ampl. esse continentis ani- mae.
Qu. CLVI art. i S passionum ; AmpL passionibus.
art. III y. tota tertia ut nos ; ita et antiquiores primae; 15795 tamen et AmpL non faciens digna.
art. IV a Non enim... non est; ita et AmpL; non male, si primum non ab altero repeti intelligis; cfr. qu. clxxxvi art. IV X.
Qu. CLVII art. i x passiones; ita et AmpL; Atr. et Ampl. corriguntur;
£ contra; Atr. corrigitur; om. Ampl.
art. II OL subditur Ampl.
art. III P illius Ampl.
art IV « ex; cfr. Qu. cxli art. vi ^, Qu. clx art. i «; AmpL scripserat in, sed se corrigit;
2. arg. pro potior esse videtur, potiores se videtur Atr.; corrector expungit -es se; ceteri tertiae ut nos! causam hominis; percipere corrector Atr.
Qu. CLVIII art. i i. arg. pro et ira penitus tollitur , et illa tollitur penitus.
art. II Y in iudicium; ita et AmpL
art. iii. corp. post raed. puerum per capillos vel aliquid huiusmodi om. Atr. ; corrector restituit puerum per ca- pillos tantuml Ceteri tertiae legunt ut nos, excepto quod Vind. Taur. Maz. pro aliquid inepte habent per aliquid.
art. IV. P magis autem ex tota tertia ; ceteroqui omnes codices quos vidimus in lectione nostra conspirant ;
Y ordinationem .\mpl.
art. V. 7. inania Atr. et corrector Vind., insania pr. Vind.;
^ inaniam Vind., insaniam AmpL;
T^ dirigitur; Atr. corrigitur;
■») in consilium.
art. VIII a causativo tota tertia; ita et iSypS 15796.
Qu. CLIX art. I 7. crudelitate utraque classis; Taur. 3094 15348 corriguntur.
art. II Y v^^ ^^- AmpL;
e vel dominicam utraque; 3094 15348 corriguntur.
Qu. CLX art. 11 a. Sed propter; Atr. corrigitur;
^ quae Vind.
Qu. CLXI art. i ^ desperationis ; corrector Atr. retracta- tionis ;
^ delectationem ; ita et .^mpl. ;
n Sed hoc; corrector Atr. Secundum hoc.
art. II X extendatur .\mpl.;
y elegami ; Ampl. elitmini.
art. III P vergit Vind. ;
X agnitio; ita et AmpL;
c se om; post ei ponit corrector Atr., ante ei AmpL;
T^ esse om. ; ita et Ampl.
art. IV Sed Contra pro metriotes, tribus; corrector Atr. (in margine deciso erat utique medi)...ocris vel metriotis;
in princ. corp. pro repressio, reprehensio;
medio corp. qui est motus spiritus... ita etiam humilitas om.; corrector Atr. omnia restituit praeter qui est motus spiritus ;
in fine. corp. pro Unde et, Scilicet et; corrector Atr. Et.
art. V ^ vel est... ut Vind., et AmpL; est... ut corrector Atr., cuius prima manus om. Sed iustitia... includilj
y perventens utraque classis; item coniugae;
iti fine huius solutionis pro timore, nomine; Atr. cor- rigitur;
i facit; corrector Atr. iacit ;
t supra patibulum; AmpL supra patulum ;
ri latere; margo Atr. vel iacere.
art. VI s determinari Vind. et fortc pr. Atr. ;
Y) ^" deest Atr., grd deesse Vind. - Pro nos, non pr. Atr.
Qu. CLXII art. i y vitium; ita et pr. Ampl. ;
h pronitate; margo Atr. vel pusillanimitate; pr. Ampl. pronitate.
art. II X inveniat; ita et Ampl.
art. ni x superbiando Vind., sr^ Atr. ;
X, intelligenda Vind.; ita et Ampl. ; dum delectantur... noverint quomodo sunt om. pr. Atr. ; corrector legit intelli- gendo. Excisis foliis Atr. lacunam habet a fine huius solu- tionis ibi sapientia usque ad non fuerit alienatus, princi- pium art. iv qu. clxxv.
art. V X peccatum mortale;
P indicem loci Apostoli ora. et quam pro qua legit utra- que classis;
Y scilicet in utraque classis; sec. 3094 legit et sic; 1 5796 om. homoteleuton scilicet in... subditur Deo.
art. VI -^fugient; ita et AmpL ;
^ hoc ipsum infidelitatis ; Ampl. ipsum infidelitatis.
art. vri x nec om. ; quia non omnia Ampl. ;
P et; om. AmpL;
^ interpolatio peccata intendit universalitatem principii : « id quod est primum in causando est etiam ultimum in recedendo » ad subiectam materiam contrahere; confer ca- sus adaraussim similes Qu. lxxix art. i ^ in his quae sunt ad alterum; Qu. cv art. 11 ^ praecipiens ; Qu. cx art. i X, dicentis; Qu. cxv art. 11 9 adulando; Qu. cxli art. m P passionum; ad idem genus pertinent Qu. cxvii art. iv • pecuniae pro rei et Qu. cxix art. i X inest pro est.
Qu. CLXIII art. i x prima.
art. II X apparentiae utraque classis; Ampl. Taur. et 3094 15348 corriguntur;
Y Dionysius; ita et pr. Ampl.
Qu. CLXIV art. i P suggestione ; Ampl. suggone.
art. II X ita;
e quidem ad; ita et Ampl. ;
9 punitio;
X eius conceptus et tamen derivata omnes quos vidimus praeter solum 0759 qui nobiscum et P eius conceptio; corrector ^094 derivatam; ; quas;
0 intemperate Vind et pr. 3oo4, intemperate sec, in- temperante Taur. Maz.; intemperie prima, et super rasu- ram 15348;
in fine huius solutionis ad Genesi nullus codex prima manu indicem addit. Noster C et 1 5795 spatiolura album relinquunt.
Qu. CLXV art. 11 X deiiciendum oranes;
T) illud aliquis; Ampl. pr. id aliquis, sec. id;
i qui Ampl. ;
5 servat omnes;
0 in illicita dilabitur ArapL, in illicita illabitur ceteri omnes.
Qu. CLXVI art. i « ergo; AmpL ora. ;
Y Et quia de ea ; Ampl. Quia ad ea, sed scriptor ipse praemittit Et.
Qu. CLXVII art. i x enim AmpL; ^ verum; ita et pr. ArapL;
Y propheticas compendio tota tertia classis, pfiicas prima : plene philosophicas vel physicas nuUus;
X pHi vulgo alii, philosophi hic Vind. ;
c ph'>, i. e. philosophus; alii pHicus;
0 propheticis ;
statim pro comoedias, comoedia noster B et AmpL ;
X f^nde.
art. n P in circo sit; ita et Ampl. - Aut vero Ampl. pr.;
^ adulteras et inverecundas ;
^ inquirendum .\rap!.;
n pro iniquitatem, quietem.
Qu. CLXVIII art. i c quaecunque ; Arapl. cuiuscumque.
art. II X aliter; ita et Arapl. ;
Y Evangelista loannes omnes praeter i5348et 15796; c ho'";
"C congruens.
art. III P pro deficit, desit; ita et Arapl. art. IV X inducitur; Ampl. pr. interdicitur ; P aspectabilis.
XXI
Qu. CLXIX art. i s morum; Ampl. proximorum. Deinde omnis om. Ampl. ;
2^ immoderatio om. ;
7j homo; ita et Ampl. ;
$ temperans in Ampl. corrigitur in temperatus; Vind. om. reiM5 utitur... temperans.
art. II a ^w/a etiam; ita et Ampl. ;
P e^ et tempta; ita et Ampl. ;
ii perperam Vind. et sec. i 5348, jjro^nam Taur. et sec.
3094, propriam \el praeparam Maz.; primae manus 3094
15348 abrasae sunt; praeparatu Ampl. et 3095, praepa-
ram i5-jg5,properam cum linea supra notam pro-, i. e.
praepro-, 1^796;
J[ necessitate ; ita et Ampl. - Pro contrarium, patriae Ampl. ;
0 figmentis, velle et post veniam, et ; ita et Ampl. ;
t indicem XII om ; ita et Ampl.
Qu. CLXX art. i a. principia;
P poterunt Ampi.
Qu. CLXXI art. i s nunc ; ita et Ampl. ;
Y) apphanos Vind. solus; ceteri omnes quotquot vidiraus utriusque classis a phanos; lectio editionum a pro quod est procul et phanos hic nulla auctoritate fulcitur;
9 hoc; Ampl. (Sed) hoc quia dicitur ttc; corrector /loc expungit;
i secundum comparationem Taur. Maz., secundum ope- rationem ceteri tertiae, et prima. Duas noto secundas ma- nus : secundum cooperationem Maz. ; unde solum confir- mantur secundum operationem r5348;
X quia per ipsam Ampl.
art. II ^ per modum transeuntis;
Y cognoscendum ; ita et Ampl. pr.
art. III 8 nobiscum omnes codices quos vidimus excepto quod Maz. ante angelorum om. et.
art. IV Y probabilia; ita et pr. Ampl. ;
S probabilia ; ita et Ampl. ;
e propheta^'' i. e. prophetabilia ; Ampl. propheticabilia ;
7) propheticatium ; Ampl. propheticabilium.
art. V Y scce haec... dicere 1 5796, se haec... dicere nobiscum iS^gS, esse haec... dicere ceteri primae et tertia;
e omnia om. .^mpl.
art. VI P contingentia ; ita et pr. Ampl.;
Y in intellectu.... coniungantur.... coniungitur ; ita et Ampl. ;
^ in; Ampl. idest, sed om. Hoc.
Qu. CLXXII art. i a Et om. ; om. etiara Ampl. ;
Y praecognoverat ; Ampl. praecognoverant ;
^ Sed contra hoc autem ; porro : Cum non potest semper scilicet unum divinationis etc. Pro Cur pr. Ampl. videtur legisse g, i. e. cum; sec. quod.
art. n * anima sancta; ita et pr. Ampl.
art. III Y armentarium Ampl. ;
l^ prophetiam; ita et Ampl.
art. IV a orationes; ita et Ampl.;
P tota tertia hoc argumentum quarto loco ponit; in 15348 per 6 a indicatur loca muianda esse; ordo solutio- num Ad Tertium Ad Quartum in tertia classe eadem est ac in prima;
A sicut; Ampl. sicut non.
art. VI a praedicant; ita et Ampl. ;
B vero utraque classis, praeter Maz. qui non;
o praedicant ; ita et Ampl.
Qu. CLXXIII art. i y Trinitatis utraque classis; cf. finera corp. ;
X illo (a creatura nesciat); Ampl. illa (sec. illam) id- est creaturam ;
e theologiam;
X, quo om.
art. II a quod visio ; ita et Ampl. ;
s si cui fuit;
T) vivace et intelligant ; Ampl. pr. vivacite, sec. in acione, tert. in acie.
art. IV. X accepisset ; ita et Arapl.;
Y intendat; ita et Ampl.; S deprimenda ;
Sdmmae Thkoi.. D. Thomak T. VII.
6 (om. non) intelligunt; Ampl. (non) intelligant ;
X, significarent pr. Ampl. ;
■t\ (Tamen sciendum quia mens ) et; Ampl. (Scien-
dum tamen quia mens...) ideo.
Qu. CLXXIV art. i a fuit; ita et Ampl.; in textu pro « fuit eximius* » legendum est « fuerit^^eximius ». Porro eximius habent omnes codices. In Indice C et H et etiam P eximius legunt. Eccellentissimus legitur iam in ed. Ve- neta anni i522; sed et ipsa in fndice eximius codicum re- tinet. Cf. Lombardum Praefat. in Psalm. ;
P locutus est ;
Y per eam ; ita et Ampl.
art. II a geographas antiquiores utriusque classis; agyo- graphas Ampl. ;
ji ageographi antiquiores utriusque classis, excepto geo- graphi 15796, et agyographi Ampl.;
Y nube idque ante conspicitur ; Ampl. om. nude ; h leniora potius quam leviora Ampl. ;
e agigrapha Vind., ceteri agiographa. art. m a debent Ampl. ;
Y ad ea quae; ita et Ampl. qui post agenda addit sunt; 6 odorem tota tertia; idem prima praeter 15796.
art. IV Y videt scripserat Vind., sed se corrigit scriptor; videt Ampl.;
(i sed etiam... in vigilando ora.; etiam om. Ampl. ;
e Num.; ita et Ampl.
art. V ^ congrue; ita et Ampl. sed scriptor se corrigit;
e nuntiat.
art. VI ^ quod specialiter om. ;
« amen addit. ;
in solutione ad 2. pro occidentalis Babylonis Ampl. et noster H legunt occidentali Babylonis parte;
n in qua. Porro pro definssent, fuissent pr. Ampl.;
6 prophetae; ita et Ampl.
Qu. CLXXV art. i a aliquid; ita et Arapl.;
{i (cuius principium est ex ira conferente eo) qui (vim faciunt) ;
5 spiritus om. Ampl.
art. II Y ^liquis ; ita ct Ampl. ;
( intellectus ; ita et pr. Ampl. ;
"^ quod.
art. III Y secundus Ampl.
art. IV a credimus Atr. ; ita et Ampl. ;
Y videret et conspexerit; Atr. corrigitur ; videret et conspexit Arapl. ;
e corporis ; porro subvenitur;
^ intelligibilia Pianae pro sensibilia in nullo codice in- venimus; e contra lectionem omnium editionum quae per in solis duobus non invenimus: per quae nempe legunt 15798 et \']\']']', intelligibilia pro sensibilia positum vi- detur, ut quae haberet ad quod absque nimia absurditate referri posset ; sed lectio duorum Parisinorum meliorem crisin sapit, quinimmo sponte se offert. - Porro pro sen- sibilibus, sensibus Taur. et 15348;
7) intendi et; corrector Atr. ut nos ; intendit et a Ampl. ;
ad 2. fin. pro et de aliis viatoribus , quod alii viato- ribus; corrector Atr. et aliis viatoribus.
art. V a radicantur; Atr. corrigitur;
B ut; ita et Ampl.;
6 necessarium addit Ampl.
art. VI 2. arg. pro vel non quia si scivit, vel quia non se scivit; Atr. corrigitur (Pro si, se legunt etiam BDEFpK, om. A, ipse Ampl.);
P omnino; Atr. corrigitur;
Y si; ita et pr. Ampl. ;
6 nominant Atr., nominat corrcctor, et Ampl. ;
7) utrum esse pr. Atr.; mox pro esset , etiam esset Ampl.;
9 ad litt. om. ; om. etiam Ampl. ;
i corporeum Taur. (qui procedit: vel aliquid a se ipsum visum); (quid omisso) corporeum etiam Ampl. ; incorpo- reum ceteri utriusquc classis;
ad 3. pro ad aliquid dissimilis scilicet, scilicet ad ali- quid dissimilis Atr. ; lac. Vind. ;
X deerat tota tertia (deierat Taur.); ex prima deerat 15796. -Omnes habent cum utroque loco.
XXII
Qu. GLXXVI art. i [i Glossa om.; om. etiam Ampl.;
^ homoteleuton intelligerentur aut quod omnibus om. Atr. solus. Correctori satis fuit loquerentur mutare in in- telligerentur ;
c eorum corrector Atr. - Mox pro proferrent, perfer- rent Atr. ;
!; loquerentur Atr. et Ampl. ; uterque corrigitur;
mox: Ideo ut Augustinus dicit ad loan.; corrector Atr. ad in super mutavit, sed autem non restituit. ;
7) qui; Atr. corrigitur.
art. II (X munera insolita pr. Atr., mu. inso. Vind.
Y per prophetas ; ita et Ampl. ; fi participat; Ampl. participet.
Qu. CLXXVII art. i. ^ sufficit; Ampl. sufficit. Qu. CLXXVIII art. i {i Surgens pr. Arapl.;
Y acceperat;
t ajliquando miracula exhibent; (et sic legendum est in textu, ubi errore operarum non correcto miracula et exhibent locum mutaverunt; huic etiam lectioni nota no- stra applicanda est). Corrector Atr. legit ut P: miracula exhibent, aliquando;
0 aliud Ampl. Porro ostendentes; ita et Ampl.;
i adducuntur; ita et Ampl.
art. II oc appetantur Atr., impetrantur Vind. et cor- rector Atr. ;
^ poterant Atr., possunt Vind. ; Ampl. potuerunt;
Y Transi et hunc Vind., Transi et hinc Atr. et Ampl. ; in fine huius arg. pro facere non possunt , non pos-
sunt facere Atr. solus ;
^ quam Ampl. ;
E denuntiandam ;
X, denuntiandam ; Atr. corrigitur ;
7) exaudientis; ita et Ampl. ;
9 codices quotquot vidimus legunt ut Vaticani et Pa. Attamen error vel potius aequivocatio subesse videtur. Nam quamvis S. Thomas interdum non omnia argumenta ob- iecta solvat, non vidimus eum unquam solvere argumen- tum quod sibi non obiecerat. Obiecta autem in hoc arti- culo sunt quatuor : argumentum enim Sed contra hic nec est obiectum, nec ei solutio quae in codicibus Ad quintum audit, congrueret. Solutio Ad quintum plane convenit ei quod quarto obiiciebatur, et melius quidem quam quae in codicibus Ad quartum refertur. Videtur ergo aut quod verba ad quintum corrupte pro vel scripta sunt, aut quod S. Tho- mas solutioni ad obiectionem directo non spectanti aliam substituit, in textu vel super marginem totum rescribendo. Pro altero Ad quartum primus scriptor facile Ad quintum legerit. - nos non om. Atr. Vind. Ampl. ;
i sanctis Vind. et pr. Atr. ; ita et pr. Ampl.
Qu. CLXXIX art. i « generantur tota tertia; ita et Ampl., sed ceteri primae ut nos. ;
P hoc praecipue; ita et Ampl.; «v toiJt<j) 1172 * 5.
art. 11 « activum et contemplativum Ampl. ;
P activa; ita et Ampl.; corrector Atr. cum activa;
S activum et contemplativum Ampl. ;
c student om.; om. et Ampl.; corrector Atr. ut nos; in Ampl. ipse scriptor addit student antc diversis.
Qu. CLXXX art. i « conditionis Atr., cognitionis cor- rector.
art. iii Y quod spe sicut... dicit tertia tota et primae quotquot vidimus. praeter Ampl.
art. V a viae; ita et Ampl.;
Jintrare et et haec; ita et Ampl. ; neque; ita et Ampl. ; porro recta ratio proficiat Vind. ;
t Vidit Vind. - Pro viderit, vidit pr. Atr. ;
X, quaelibet et agnoscere Atr., quaelibet et ignoscimus Vind. ; quemlibet et cognoscere Ampl. ;
iri vel corrupte Atr., expungit corrector;
ft Quantumcumque. - Porro creationis; Atr. corrigitur; creationis etiam Ampl. Quantum ad fit quid habeant Atr. Vind. Ampl. schedulae tacent.
art. VI ^ Quarum... attollunt... aliae... alia... suspensae; ita et Ampl. excepto quod ante attollunt scriptor expun- git ex;
Y semper Vind.;
(i eorum Vind.; ita et Ampl.; >■ ; ; .*
H^ animalibus; ita et Ampl. ; . ■
7) ipsius; Atr. corrigitur;
i ad subiectorum providentia; ita et AmpL;
[X. motum Ampl.
art. VII « desit ;
fi legimus contra omnes codices utriusque classis ; vide tamen argumentum sequens; Atr. om. Praeterea, laesio... pede; corrector expungit (per va—cat) in tertio argumento Ergo... habeat;
e etiam ex eo quod Ampl.;
jj habet; ita et Ampl., qui cum correctore Atr. post af- fectu addit esse ;
n amore pr. Atr.; ita et Ampl.;
i theoricas Vind.; ita et pr. Ampl,
art. VIII Y intus risus tota tertia, et prima praeter Ampl. qui intus; corrector i 5348 introrsus. - Pro ad nescio quam, aliquid nescio quam Vind. et pr. Atr. ; nescio ad quam Ampl. et HI, ad quam nescio P.
Qu. CLXXXI art. i x divinum tertia, et prima praeter Ampl. ;
P prodest sec. Atr. ; ita et Ampl. ;
Y suos ; ita et sec. Ampl.
art. II X pertiat Atr., pertinent Y\nd.; Ampl. pertinet; f4 li' Atr., liber seq. spat. vac. Vind. ; celebrime Ampl. (scriptor supra expunctum alterum e scribit »);
Y exteriorum Vind.
art. III « Eligat; ita et Ampl. - Pro vacent , vocent Vind. et pr. Atr., vacet sec. Atr. ; pro inhient, 7t elt Atr.
art. IV X Ergo videtur quod... permanet Vind.; Atr. deficit usque ad Qu. clxxu art. xiii;
P pertinet; ita et Ampl.
Qu. CLXXXIl art. iii a errore et Aut; ita et Ampl.
art. IV {i hoc naturam ;
Y simpliciter Ampl.
Qu. CLXXXIII art. i a. vanescat;
Y nec; ita ut videtur pr. Ampl. ; e supportatis ; ita et pr. Ampl. art. iii ^ hoc Ampl. ;
h etiam om. ; om. et Ampl. ;
c quando tertia tota exc. 15348;
^ diversa officia Atr. et ^094, divina officia ceteri tertiae.
Qu. CLXXXIV art. i p (radicaliter...) radicatur omnes utriusque classis.
art. II « sed; corrector Atr. scilicet per; Ampl. pr. sed (perfecta), sec. propter (peccata);
Y semper actu Atr.
art. III ^ vitae ; ita et Ampl. ; 7) pervenitur.
art. IV « confessionem ; Atr. corrigitur; X cetera; ita et pr. Ampl. art. V « sunt et non;
P episcopis om. omnes utriusque classis; correctores : episcopis Ampl., praelatis .\tr. 15348 15798;
Y crapenthas hic, trapenthas post princ. corp. Ampl. ; ceteri utroque loco triapenthas potius quam terapeuthas ostendunt;
e est; pr. Atr. om. tua;
X, participaturus et illuminatus ; ita et Ampl.
art. VI Y lucidrit9 Atr. , corrcctor r expungit; lucidnT Vind. ; Ampl. lucidius;
») Aeriani legit antiquior pars utriusque classis, Arriani multae secundae manus; Aeria pr. Arriani sec. Maz. ;
0 omnium utraque classis;
i quae; Atr. corrigitur; quae etiam Ampl. ;
K propria divina hierarchia utraque classis , excepto quod primo divino hierarcha super rasuram 15348;
\ et om. ; porro diaconis; ctiam Ampl. om. et;
Y iunctione Atr., om. Vind.
art. VII « nominant; Atr. corrigitur;
Y pro amori, et moveri; corrcctor Atr. amoveri; porro conditionis. '""'
art. VIII [J statum; Atr. corrigitur; 0 per omnia nullus. - Pro provide vitaverunt, quod Taur. et 3094, provitaverunt Atr. , provide provitaverunt
XXIIl
corrector {pro- expungere oblitus), proinde devitaverunt Vind. , proin devitaverunt corrector, provi devitaverunt Maz. , proni devitaverunt corrector , prov(-ide sup. ras.) devitaverunt iSi^S; proinde vitaverunt etiam B.
Qu. GLXXXV art. i y P^los Atr., privatos Vind.; pri- matos pr. Anipl. ; porro capere Ampl. ;
^ cum et quemque ; Ampl. tunc et quemcunque ;
e ex (eo quod debet) ; ita etiam notandi erant IpG; ex etiam Ampl. ;
7j ministrorum ; Ampl. et corrector Atr. ministeriorum ;
i ne non om. ; corrector Atr. necnon; porro mysteria Ampl.
art. II X pro amori, amore;
^ mysteria Ampl. ;
e dilectio Ampl.
art. III P talem eligat qui cum P nuUus codex; porro mysteria Ampl. ;
Y pro vel ipsi, plus ipsi tota tertia contra totam pri- mam; vel plus ipsi sec. 15348; porro pro deliniti, dediti Atr. Vind. et 3094, dedit Taur. Maz. et 15348; ex prima deliniti vel dediti iSypS 15796, deliniti et dediti Ampl.;
^ hoc sufficit Ampl. et ex ceteris solus 1 5 348 ;
ad I . pro Ecclesiam, essentiam tota tertia, praeter Vind. et correctores 3og4 15348.
art. IV a retro respicere Ampl. ;
B aratro ; ita et Ampl.;
n sessionem; ita et Ampl.;
J^ a duobus Ampl.;
Ti Dialogorum pastoralis; Ampl. pasf;
h homo Vind., m" Atr. qui corrigitur; Ampi. omnino.
art. VI a habere AmpL;
P relinquimus ; ita et Ampl. ;
y variamque Arapl.
art. vn x propriis habet Atr. ; cf. Qu. ci.xxxvri art. iv I arg.;
e pro et erogationi, erogationem pr. Atr. Inferius post Moram facit et indicem sequentis in integro libro qua- terni Dominus meus finit Atr. ; reliquae ergo variantes ad solum Vind. spectant.
7) pro liberalitas quid habeant Vind. et AmpL schedu- lae tacent ; cf. Qu. cxxxxvn, art. £v «.
art. vrii fi diu commorantes et descendere;
6 projiceretur ; ita et pr. Ampl.
Qu. CLXXXVI art. i a distinguuntur Ampl. ;
Y ascendere; ita et AmpL; h famulos ; ita et Ampl. ;
e exhiberet; ita et Ampl.
art. II Y illi qui operantur... assecutus sit... tendat; ita et Ampl. ;
J^ et tamen; Ampl. etiam tamen. - Porro alius; ita et Ampl. ;
Y) conjirmatur; .\mpl. opprimatur.
art. m y minutio Taur. , imminutio reliqua tertia, et prima (exc. Ampl., si schedulae recte silent);
% velut membra praescinduntur tota tertia;
e legimus cuni omnibus codicibus; cf. Qu. xxxii art. x ad 3;
JJ in om. ;
7) Socrates omnes quotquot vidimus: librario scilicet Socrates familiare erat, qui tamen fortasse Epistolam ad Paulinum nunquam legit. - Porro magni,
H aut in operatione ; Ampl. aut operatione;
i et X schedulae silent; ad i suffocat cf. Qu. cLxxxvm art. vir corp. post princ. ;
Y pro utantur, intuitur;
c, Dogmatibus mutuamus ex AmpL; porro erogari; ita et Ampl.
art. IV X caritatis; ita et AmpL;
ante y pro absque iniuria fieri , potuit absque iniuria fieri Ampl. et A, raro casu collimantes;
S quaecunque ; Ampl. quique non.
art. V e disciplinatus .\mpl.;
X, neque 17477 et sec. 3094; ceteri utriusque classis sed; legimus vel pro errore sed, sicut econverso sed pro errore vel Qu. Lxxxrx art. ix ad 3 et Qu. cxxvii art. i ad 2. -
Locus hic ad illos rarissimos pertinet, quibus agitur de doctrinae aliquali varietate;
Y) et ex ; Ampl. et.
art. VI xfecerit... sanctificetur... voluerint; ita et Ampl. ;
^ quantum tota tertia (sed Taur., avulso quaterno, me- dio I arg. iam finierat) et i^^qS 15796;
Y requiritur tota tertia, sed 3094 15348 corriguntur; j requiritur etiam 12795 15796.
art. VII Y dupliciter utraque classis praeter Ampl. et i correctorem 3094;
1 e Honori Ampl. et correctorcs 15348 17477, Honore I 15795, Honorem ceteri quotquot vidimus; a Deo et san- ctis viris omnes; hominibus om. Vind. Maz. ; hominibus exhibetur propter virtutem om. 1^795. art. viii [i schedulae silent; j corp. ult. verbum monasterio omnes codices quotquot ' vidimus.
art. IX a aliquid; ita et AmpL;
ad 1 . scilicet Qrdinis Fratrum Praedicatorum in nullo codice quem vidimus deest; Abbreviatio Galieni s:{ in or- dte pdicator (sic) ad h' cauci'* profitetur; ^ pn'^" statuta;
Y peccatorum addit Ampl. 1 i art. X e si Ampl.
Qu. CLXXXVII art. i x disciplinatus ; cf. Qu. seq. art. IV X ^. 1 ^ silent schedulae. V
Y *'"^'' ^^"'3 tota; ita et Ampl. Expuncto fucti, fulti 1 Sygb ; fulti 15796; porro potentia omnes;
S potestatem om. ; om. etiam Ampl. i art. II X eos om.; porro hec dicit; Ampl. om. eos; I porro hec dixit; neuter habet magnopere;
Y plebem super ras. ; (pro sororem , saporem); phebe Ampl.
art. III X fhres; Amp\. fortiores; {J voluit; ita et Ampl.; porro intelligeret ; ita et pr. Ampl. ;
Y "s<^ "" '"*'' vacent nec vacamus in ullo codice in- venimus;
h contemptos; ita et pr. Ampl. - Circa intelligens sche- dulae tacent;
X, occupat Maz. et 3094, occuperat 15348; ex prima occupatur Amp\., occupet 15795, occupat 15796;
Tl laborat; ita et Ampl. ;
0 operamini Ampl. ;
i omnia om. AmpL;
% schedulae silent.
art. IV a libertate; Ampl. liber";
^ communia habent Ampl., corrector 1 5795, super ra- I suram 1 53^8, correctum ex omnia 3094; >
Y tripliciter addit Ampl.; • I rt vel et possunt; Ampl. servis et possint;
\ c quam... offerenda... languidius; Ampl. quam... offe- ' renda... lautius;
X invidia; I (t generare; ita et Ampl. j art. V Y «^*^'" addit; ! S Ego sum om. ; porro habet;
e Tmdacitatem ;
i per constructionem ; Ampl. propter constructionem ;
\ quibus; ita et Ampl. ;
|& Et talem turpitudinem mendacitatis non ; lectio edi- tionum correctio huius erroris esse videtur.
art. VI fl super et obtinet; Ampl. sub et obtinet , sed obtinet corrigitur; ;
5 Spretis Ampl. ;
e Acha^; ita et AmpL;
T^ silent schedulae;
Tf) Acha^ utroque loco; ita et Ampl.
Qu. CLXXXVni art. i a (utrum religio) possit ordi- nari ad militandum;
P ubique; Ampl. ubique unus;
Y Alexandrinum tota tertia, excepto 3094 qui Evan- drum cum tota prima; Ampl. tamen Evagrium , utique ex codice Decreti.
XXIV
art. II (X Augustinus ;
y Nestorius; Ampl. Nestor; art. n\^ et Qu. seq. art. VIII p Nestorius uterque;
h donorum; ita et Ampl. ;
s utentur;
^ affecm in.
art. ni a tenendum super ras. 15348; Maz. om. homo- teleuton; toUendum reliqua tertia;
^ schedulae silent;
Y bella; ita et pr. Ampl.
art. IV P pro Nestorius vide art. 11 y ; porro institutae ;
£ legimus propter codicum unanimitatem; cf. 9 (littera e in textu post subvenire ponenda fuisset);
2^ aliquis... velit; ita et Ampl. ; mutavimus ob exigen- tes; Vind. pro gratis, gradus;
ft per alios utraque classis, excepto quod scriptor Ampl., per hoc ad alios exarato, expungit media verba;
6 episcopis... subserviant; itaetAmpl. ; pro editionum qui cf. Qu. t: art. v corp. princ. (y), Qu. cti art. 11 ad i (■»)).
art. V ^ religiosi; cf. e;
Y per studium non invenimus in codicibus; si cui in hoc enuntiato error latere videatur, probet an interpolatione per studium ei remediatum sit;
5 Anthropomorplitarum ; ita et Ampl.;
T) negligentes... notionum... incendimus... refraenando- rum; Ampl. negligentes... notionum... incedimus... repel- lendorum.
art. VI 0. p £ silent schedulae.
^ aptitudo.
art. vti p luct^ prave Vind. Maz., bacfperite (vel -parite) Parisini antiquissimi et ex Vaticanis BEKL ; ceterae varian- tes sunt: baccorsite Arapl. (cuius scriptore accuratiorem non cognoscimus), baccaperte in spat. vac. A, bactperire {ct" super ras., ultimum r in / correctum videtur) C, intro- perite D, bacclo perire ite F, bacchoperiti cum sua editione G, periti H, bactpite \, baptroperite corrector in K; ex tertia: bacfpevre 15348, baccperite 3094;
porro quasi 3oq5 et sec. 15348, idest Ampl.;
y defectum; Ampl. defectionem; de facultates schedulae silent ; possidere tamen neuter ;
h Qui autem seminatus est ; Ampl. Qui autem seminat;
e ^ 7) schedulae tacent;
0 homoteleuton instrumentum... perfectionis om.
art. viii ^ observari videtur et sollicitudine ;
c (pro comprehendimus, reprehendimus G solus ex omni- bus, quotquot vidimus; quid a habeat, exemplar nostrum madore corruptum non ostendit; pro quam, quippe quam, cum editionibus et G, nullus) saepe, lido nullus; egressi prima excepto Ampl., egredi tertia excepto 3094; eremi rudimenta dura nuUus; econtra speciem omnes, quod, cum intolerabilis error videatur, correximus in specimen; pro dederint, dec'int; Ampl. didicerunt;
^ I om. ; om. etiam Ampl. ;
»1 plurimum tota tertia; secundum Philosophum Arapl. et 15796 17477.
Qu. CLXXXIX art. i a Siagrio utraque classis, nisi quod Vind. Siagno et Ampl. Fiagrio vel Fiagero legere videntur;
X quoniam scriptum est AmpL (et H, et scriptum est IsL); , « prae om. ; pr. Ampl. pro;
^ potest ante accipi; pro singulari potest cf. Vol. III Praef. pag. xvrii.
art. II a {4 silent schedulae ; (Innocentii III editionum nullus codex nec S. Thomas locis citatis ad caput Articuli);
y ea.
art. III. X schedulae silent; w
P (om. autem) Gregorius; Ampl. pr. (om. autem) Augu- stinus, sec. (autem) Augustinus;
y Grationopolitano Ampl. (et BCEIK).
art. IV a emissae; porro Ampl. exe'''.
art. V a religando vel religendo Vind. Maz. 3094, reeli- gando vel religendo 15348; ex prima reeligando vel reeli- gendo 0796, religando vel religendo 17477, nobiscum AmpL et 15798, cum P iS^gS;
P Qui;
y d e schedulae tacent.
art. VI a est om. ; om. etiam pr. AmpL;
fi si hi...quando Ampl.;
y possent; ita et Ampl.
art. VII {i silent schedulae;
y autem om.; om. et AmpL;
e silent schedulae;
X, solutionem tertii argumenti in nullo codice invenimus.
art. VIII P vide Qu. praeced. ari. ii y;
y altitudinem;
e perfectus; ita et AmpL
art. IX ^ et om. ; om. etiam Ampl. ; porro ante quasi addil fulgebunt sec. AmpL;
X Matth. VII; ita et AmpL;
l^ (expuncto ei) q (om. convertit);
n obligatus; Ampl. obligatus est.
art. \ 'ft ex hoc Deo consilium hoc tale opus utraque classis; correctores Ampl. et ^094 Deo legi volunt post ex; legimus cum correctore 15348, qui rem acu tetigisse videtur;
e ^ silent schedulae;
Y) sit om. ; om. etiam AmpL;
4 utrumque; ita et Ampl. ;
X intenderem omnes; porro facere Vind., facie ceteri; Pianae piis nullus.
In nullo codice Secunda Secundae alteri auctori quam S. Thomae adscribitur. Pauci sunt, qui nomen eius vel in principio vel in fine textus, vel antc vel post Indicem non exprimunt. Ex consensu multorum antiquorum librorum colligimus, iam ab initio traditionis formulam subscriptionis infra textum fuisse hanc:
« Explicit secundus liber secunde partis summe edite a fraire thoma de aquino ordinis fratrum predicatorum ».
Sub Indice principium tantum formulae variatur: < Ex- plicit ordo et signacio questionum secundi libri » etc.
Extra has formulas dictionem < secundus liber secunde partis > in codicibus non invenimus; sed < secunda se- cunde » occurrit et in aliis et in duobus certae aetatis: anno 1 288 < Incipit abbreviatio fratris Galieni de Ozto super secundam secunde fratris thome de aquino > ; anno 1290, in Taurinensi, < Incipit silma que dicitur secunda secunde composita a fratre thoma de Aquino de ordine fratrum predicdtorum (sequuntur tres lineolae scripturae, spatium rubricatori relictum impleturae) avvormittit (vel simile quid) a predicatorum et predicatorum etc' >.
Nihil nobis tantopere cordi erat, quam ab antiquiore et extensiore traditionis parte doceri, utrum textus ex Vaticanis resultans ex ea moderandus videretur, an potius per eam confirmaretur. Quanto autem pluries eum a cetera collata traditione confirmatum quam reformandum invenerimus, lectori manifestum facit magna infrequentia signatu- rae « ABF » , sub qua illorum trium recessus a reliqua prima classe continetur. Isti coUationi omne tempus et omnem occasionem impendimus, quia prae omnibus rebus textus genuinus curandus erat. De authentia Libri (quae tamen iam firma stat), et de fontibus qui dicuntur, novam artecdotam materiam congessimus; necessario tamen haec incompleta est, tum quia omnia alia, quae ab editore expectari solent, textui recensendo postponimus, tum quia, ubi ad singulos locos ventum est, nimis .saepe fontium lectio
XXV
critice non est certa. Huius rei unum exemplum dedimus supra Qu. cl art. iii a ex Alexandro Halensi. Omnia ergo talia suo tempori et suo loco reservantur.
In Decimo Volumine parcius adhuc quam in duobus praecedentibus lectiones traditionis manu scriptae mutavimus. Ex hac parte calculum nobis semper dari non expectamus per illos, qui quidquid editiones post Pianam « melius » posuerint, ilHco complecti vellent. Et tamen si nobiscum vidissent, quoties ad ea « meliora » invenienda tota traditio existimationibus et opinionibus cedere coacta sit; quoties textus piis emendationis conaminibus in peius abierit; quoties illae editiones easdem « mendas », quas paucis locis expunxerunt, pluribus manere siverint; si scirent, quam longe et late erret criterium « meHorum » lectionum, nisi fido traditionis ducatu inter iustos certosque Hmites contineatur, illi profecto nobis ignoscerent, quod timidius potius quam procacius emendationis iure usi sumus, et virtutis medium non ubique attigimus.
In operis decursu citationes aliquas absque ullo prorsus indice, alias per Cf. vel Vide imperfecte indicatas reliquimus: notitias quasdam subiungimus, prout in volumine octavo et nono fecimus, quarum ope de fontibus si non omnium, plurium tamen, cer- tioratur lector, vel saltem probabiliter de ipsis iudicare idoneus redditur. Illas vero quas nullo modo ad suum auctorem referre potuimus, nulla apposita coniectura notamus.
Qu. cxxiii, art, 8, arg. 2. « Galat. v. super illud, Fructus autetn Spiritus cari- tas, gaudium, pax, dicit Ambrosius quod opera virtutum dicuntur fructus quia men- tem hominis sancta et sincera delectatione reficiunt ». Pluries a D. Thoma Ambrosio adiudicatur haec sententia, quam in eius operibus frustra quaesivimus. Invenitur in I Sentent., dist. i, § Hic considerandum, ubi Lombardus sic habet: « Et hoc confirmant auctoritate Ambrosii, qui ait, super illum locum Epistolae ad Galat., Fructus autem Spiritus est caritas, gaudium, pax, patientia etc. : Haec non nominat opera, sed fru- ctus; quia propter se petenda sunt. Si vero propter se petenda sunt, ergo propter se amanda. Nos autem harum, quae videtur, auctoritatum repugnantiam de medio eximere cupientes, dicimus, quod virtutes propter se petendae et amandae sunt, et tamen pro- pter solam beatitudinem. Propter se quidem amandae sunt, quia delectant sui pos- sessores sincera et sancta delectatione ». S. Ambrosius, loco citato, sic habet: « Non dixit: Opera Spiritus caritas est, sed fructus Sjnritus ». Sequentia omnia sunt ipsius Lombardi.
Qu. cxxxvi, art. 4, arg. i. « dicitur enim in Hbro Sententiarum Prosperi, quod patientia consistit in alienis malis tolerandis ». Simile omnino invenitur apud S. Gre- gorium Magnum, hom, XXXV in Evang., qui, prout in corpore huius articuli ha- betur, patientiae esse dicit aliena mala aequanimiter perpeti. Ceterum, quoad sen- sum etiam a Prospero idem insinuatur, dum dicit, Sent. xxxiii, « Tota fidelium salus, tota patientiae fortitudo, ad eum qui in sanctis suis est mirabilis, referenda est: quia nisi in illis Dominus esset, furori impiorum fragilitas humana succumberet » : Sent. quo- que CLXXxi, « Nemo quod tolerat amat, etiamsi tolerare amat: quia aliud est fortis pa- tientia, aliud secura felicitas ».
Qu. cxLi, art. 3, arg. Sed contra. « Isidorus dicit in lib. Etymolog., quod tem- perantia est qua libido concupiscentiaque refrenatur ». Paulo aliter Isidorus, qui, lib. II Sentent., al. de Summo Bono , cap. xxxvii, ait: « Libidinem abstinentia domat »; et cap. XLi: « Omnes carnales cupiditates abstinentia resecantur » ; et iterum, lib. II Dif- ferent., cap, xxxix: « Temperantia affectiones carnis moderatur, et restinguit appetitum ».
Qu. cxLvii, art. i, ad 2. « quia, ut Hieronymus dicit, non differt, utrum magno vel parvo tempore te interimas, et quod de rapina holocaustum offert, qui vel ciborum nimia egestate, vel manducandi, vel somni penuria immoderate corpus affligit ». Et in- fra: « Unde dicit Hieronymus , quod rationalis homo dignitatem amittit, qui vel ieiu- nium caritati, vel vigilias sensus integritati praefert ».
Haec ex can. Non mediocriter, dist. V, de Consecrat., cui Gratianus Hieronymi nomen praefixit, a D. Thoma desumpta esse videntur: cum nec in S. Hieronymi scri- ptis, quae extant, genuinis nec in supposititiis inveniantur.
XXVI
Qu. CL, art. i, arg, 4. « dicit enim Gregorius, quod cum venia suo ingenio sunt relinquendi, ne deteriores fiant si a tali consuetudine evellantur ». Invenitur in can. De- nique, dist. IV, cui Gratianus praemittit: B. Gregorius Augustino Anglorum Episcopo scribit, dicens. A Gregorio tamen abiudicari debet. Cf. Friedberg, ibid., n. 24.
Qu. CLiii, art. i, arg. 3. « Luxuria dicitur esse libidinosae voluptatis appetitus ». lisdem verbis definitur luxuria ab Halensi, Sum. Theol. p. III, qu. cxliv, memb. i.
Qu. CLiv, art. 8, arg. i. « dicitur enim aduiterium ex eo quod aliquis ad alteram accedit praeter suam, sicut dicit quaedam glossa super Exodum ». In Glossa super Exodum, quod hic dicitur, non invenimus. Augustinus, Serm. LI, al. de Diversis LXIII, cap. XIII, sic habet: « Unde appellatum est adulterium, quasi ad alterum ». '^
Qu. CLiv, art. 1 2 , arg. Sed contra. « Augustinus dicit in iibro de Adulterinis Coniugiis, quod omnium horum (peccatorum scilicet quae ad luxuriam pertinent) pes- simum est quod contra naturam fit ».
Desumitur ex canone Adulterii, Caus. XXXII, qu. vii; a Lombardo, IV. Sent., dist. xxxviii, et in Decreto, dicitur esse Augustini, qui aliis verbis idem dicit in lib. de Bono Coniugali, cap. viii.
Qu. CLv, art. 3, arg. 2. « dicit enim Andronicus, quod incontinentia est malitia concupiscibilis, secundum quam eligit pravas delectationes, prohibente rationaH ». In ea, qua usi sumus, editione libri de Affectibus, desideratur incontinentiae definitio; quamvis continentia ita ibidem definiatur: « virtus concupiscibihs, secundum quam cohibere ra- tione potest concupiscentiam ruentem in pravas voluptates ». Unde ex opposito incon- tinentia quid sit, innotescit.
j Qu. CLviii, art. i, arg. 3. « Ira est appetitus vindictae, ut dicit Glossa super Le~
vit. XIX ». Glossa Ordinaria Augustini in cap. cit. vers. 17, dicit quod ira est « ul- ciscendi libido ». Aristoteles, II Rhet. cap. 11, n. i, sic ipsam definit: 3?£$i? ^tik XuTcr^;
Qu. CLViii, art. 4, arg. i. « Dicit enim Chrysostomus quod nihil est turpius visu fijrentis, et nihil deformius severo visu: et multo magis anima ». In textu Graeco sic habetur: OOsiv 7«? alo-ypdTEpov S^/eu)? 6u(jLou[x£vr(;. oO^iv ^uffttSeTTtpov. Et 5i {(j^^ci);, itoXXqi [AaXXov ^l^u/f,;. Ex quo patet versionem latinam hic citatam corruptam fuisse, ubi scvero pro si vero exhibet.
Qu. CLXii, art. 4, arg. 3. « Dicit enim Hieronymus quod nihil est tam superbum quam ingratum videri ». Quam sententiam apud Hieronymum invenire non potuimus; licet non solum hic et in Qq, de Malo, qu. viii, art. 4, arg. 5, a D. Thoma ipsi adscribatur, sed et ab Alexandro Halensi, Sum. Theol. part. II, qu. cxxxvii, memb. 10. art. 2.
Qu. CLxii, art. 6. « Unde Boetius dicit, quod cum omnia vitia fugiant a Deo, sola superbia se Deo opponit ». A Caietano, Part. I, qu. Lxiii, art. 6, Comment. xv, pro eodem in testimonium affertur Boetius: Alexander Halensis tamen, Sum. Theol. part. II, qu. cxxxvi, memb. 5, Bernardum citat; et ibidem, memb. 11, Hieronymum. Apud nullum istorum invenimus dictum allatum. Cassianus, De Coenobiorum /nstitutis, lib. XII, cap. VII, sic habet: « Quantum est malum superbiae, ut non angelum, non alias virtutes sibi contrarias, sed ipsum Deum adversarium habere mereaturl Nc^tandum Siquidem est, quod nequaquam dixerit (Apostolus lacobus) super his qui ceteris sunt
vitiis involuti, quod habeant sibi Deum resistentem etc Haec (sc. superbia) proprie
pertingit ad Deum, et idcirco eum specialiter digna est habere contrarium ».
Qu. CLxxiii, art. i. « Fuerunt autem quidam, qui cognitionem propheticam a co- gnitione beatorum distinguere volentes, dixerunt quod Prophetae vident ipsam divinam essentiam, quam vocant speculum aeternitatis, non tamen secundum quod est obiectum beatorum, sed secundum quod .sunt in ea rationes futurorum eventuum ». Diffuse tra- ctat D. Thomas de speculo aeternitatis, sive speculo aeterno, De Verit. qu. xii, art. 6. Cf. II. Sent., dist. xi, part. 11, art. 2, ad 4; In Isaiam, cap. i, vi, xxxviii, De auctore nominis nihil pro certo scimus. In loc. cit. De Verit., S. Doctor dicit: « Quod autem a Magistris dicitur, prophetas in speculo aeternitatis videre » etc. Nec etiam ibi indi- catur cuiusnam sit opinit^ supra allata de cognitione prophetica. Glos.sa Ordinaria Na-
XXVI I
zianzeni, super Exod. cap. xxxiii, ad verba, « non poteris videre faciem meam » etc. (vers. 20), haec habet: * Filium Dei visum a Patribus approbamus, ut non totum in illo, quod Deus est, videretur, sed ut dispositiones rerum futurarum, quae suis qui- busque temporibus complendae erant, in illo per imaginem cernerentur ». Verba ista inveniuntur in libro de Filii Divinitate et Consubstantialitate, seu de Fide Orthodoxa , inter Opera supposititia S. Gregorii Nazianzeni, cap. \iii, ubi etiam inferius sic dicitur: « Non enim sic humanis aspectibus revelatus est, ut tota in illo deitas appareret, sed ad vicem speculi, cum conceptos intra lucem suam vultus quasi ad plenam effigiem hominis includit, ita maiestatis eius praeeunte fulgore, intra id visum est, quod imaginem veri- tatis, non ipsum Deum proprie demonstrat ».
Qu. CLXXV, art. i, arg. i. « Definitur enim a quibusdam raptus: Ab eo quod est secundtmi naturam, in id quod est stipra nattiram , vi superioris naturae elevatio », lisdem verbis ponitur raptus definitio a D. Thoma /;/ //. Cor., cap. xii, lect. i, et De Verit., qu. xiii , art. i, arg. i, ubi praemittit: « Describitur autem a Magistris sic ». Glossa Ordinaria, et Lombardus, Collectan. in II. ad Cor., cap. xii, vers. 2., raptum explicant « contra naturam elevatum», nihil aliud adiicientes.
Qu. CLxxxv, art. 7, arg. i. « Dicit enim Ambrosius, exponens illud Luc. xii, Hominis cuiusdam divitis uberes fructus ager attulit: Nemo proprium dicat quod est commune: pius quam sufficiat sumptui, violenter obtentum est. Et postea subdit: Neque minus est criminis habenti tollere quam, cum possis et abundas, denegare indigentibus » . Apud Gratianum, can. Sicut hi, dist. XLVII, sic legitur: Proprium nemo dicat quod est commune, pius quam sufficeret sumptmn et violenter obtentum est. Invenitur in quadam homilia quam ali- quando Ambrosio, aliquando Basilio adiudicat S. Thomas. Qu. xxxii huius Libri, art. 5, ad 2, quaedam ex ea citans, praemittit: « Unde Basilius dicit »; et in fine addit: « Et hoc idem dicit Ambrosius, in Decret., dist. XLVII ». Notat Friedberg, can. citato, n. 72: « Abiudicant canonem Ambrosio Edd. Maurini : sed Berard. III, 41. et Ambrosii et Ba- silii esse iure contendit, quorum prior Basilii homil. ad Ev. Lucae (c. xii, v. 16) in lati- num sermonem transtulit ». Videre est inter Opera S. Ambrosii, Serm. LXIV, al. LXXXI, de Tempore (typographorum errore indicatur Serm. LXVI), ubi sic legitur: Proprium nemo dicat quod e communi pius quam sufficeret sumptum et violenter obtentum est. Apud S. Basilium intitulatur: « Homilia in illud dictum Evangelii secundum Lucam, Destruam horrea mea etc. »
Qu. CLXXXV, art. 7, arg. 3. « Hieronymus dicit in Epistola. ad Damasum Papam: Clericos illos convenit stipendiis Ecclesiae sustentari, quibus parentum et propinquorum bona nulla siiffragantur : qui autem bonis parentum et opibus propriis sustentari pos- sunt, si quod pauperum est, accipiunt, sacrilegium incurrunt ». Ita etiam Gratianus, Caus. I, qu. 11, can. Clericos, et Caus. XVI, qu. i, can. Quoniam, ubi repetitur can. Cle- ricos. In genuinis Hieronymi scriptis nihil tale habetur: sed in ca.^. ix Regulae Mona- chalis, inter Opera supposititia, dicitur: « Clerici quoque, qui de bonis parentum susten- tari possunt, si quid pauperum accipiunt, sacrilegium profecto committunt ».
Qu. CLXXXNii, art. 5, arg. Sed contra. « Hieronymus dicit in quadam epistola: Cave ne, Domino tuo mendicante, alienas divitias congeras ». Nec in epistolis, nec in aliis D. Hieronymi operibus, sive genuinis sive supposititiis, quod hic citatur reperimus. In editionibus omnibus quas vidimus, absque indice ponitur.
Qu. CLXXXix, art. 2, arg. 2. « Gregorius dicit in Registro, et habetur in Decretis, dist. XLV, quod ludaei, non vi, sed libera voluntate ut convertantur suadendi sunt ». Sic legitur in can. De ludaeis, dist. XLV, ex Toletano Concilio IV, cap. lvi. Quia vero canon immediate praecedens ex epistola quadam Gregorii IV desumptus est, me- rito coniicere licet ob hanc rationem et istum De ludaeis a D. Thoma tanquam Gre- gorii habitum esse, praesertim cum iste simile omnino dicat, Regist. lib. I, epist. xl\'ii, al.jXLV, ad Virgilium Arelatensem, et Theodorum Massiliensem Episcopum.
>' Qu. cxxiv, art. 4, Comment. num. viii. « Unde de Christi passione dicitur illud: Actio displicuit, passio grata fuit » . S. Thomas, II Sent. , dist. xl, qu. i, art. 4, arg. i , idem affert dictum, tacito auctoris nomine.
XXVIII
VARIAE LECTIONES COMMENTARIORUM CARDINALIS CAIETANI
A ed. Venet. i5iS; b Venet. 1S22; P Rom. iSjo; d Patav. i6g8; e Rom. ijjS. Vide Praef. vol. VIII, p. xxxii seqq.; vol. IX, p. xvii.
QUAESTIO CXXIII.
Art. I, n. 11, 1. 12 a tine, rectae Pde; ab inter e et ae non
distinguunt; ita passim. » » 1. 4 a fin., moderatae et timendi Pde.
» n. IV, 1. 6, omnibus om. Pde. » » 1. II, 10 a fin., est voluntas Pbde.
» n. V, pag. 6, 1. 17, pro hae, haec Pab. » n. VIII, 1. II, pro hominis, omnibus Pbde. Art. 3, n. I, 1. 5, in om. Pbde ; hoc om. Pde. » » 1. lo, insit P.
» » 1. 1 I , pro effectum, affectum P.
» n. II, 1. 3, pro opposita, composita Pde. » » 1. 19, pro qui, quae P.
» » 1. 4 a fin. col., opponatur ab.
» » col. 2, 1. 3, pro magis, et magis Pde,
» » » 1. 5, contrariae Pde.
» » » 1. 7, fortis (forf) ab.
» n. III, 1. 5 a fin., pro responsionem, rationem; pro
satisfaciat, satisfiat Pde. » n. IV, 1. 20, subiit Pde. - (1. 2 3, IV Ethic. de.) » »1. 29, separabilis Pbde (pro meabilis, mu-
tabilis de). » »1. 32, m onl. Pde; // Ethic. Pabde (cf.
num. iii). » » 1. 35, pro timendum, timidum Pbdk.
» » P- 9> !• 'o, bellicae Pde.
» n. V, 1. 5, formaliter Pde. » n. nt, p. 10, 1. 3, tollet Pde. » » » col. 2, 1. II, contrarie \.
» » » » 1. 1 5, pro e/c, et ab, om.
Pde. » n. X, 1. 4 a fin., exigit Pabde. Art. 4, 1. 5, hoc Pde.
» 1. 9, non om. Pbde. » 1. penult., Aoc Pde. Art. 5, n. 11, 1. I, 7err/o Pabde, cf. num. VII ; videtur dici respectu secundae probationis praecedentis. » » 1. 9, pro simplicis, simpliciter Pdr.
» » 1. 10, pro in quae, in quem P, quando db.
» » col. 2, 1. I 3 a fin., pro ergo, contra P.
» n. m, 1. 36, / de Officiis Pdk; cap. om. Pbdr. » » 1. 1 1 a fin., Et om. Pdb.
» n. V, 1. 1 3, pro ut, et ut Pde. » » p. 14, 1. 3, pro a non-contrapugn., non a
contrapugn. a. » » » 1. 6, pro patria, potentia Pde.
» n. VI, 1. 6, agunt Pdb. » »1. 25, e/ ^Mae om. Pdb.
» n. vn, 1. 8, pro elicitivo, electivo a. » » 1. 1 5, elicitivae P.
» » col. 2, 1. 6, praebeant a.
» » »1. 29, pro malunt, mavult a.
» » »1. 37, pro intemperantia , tempe-
rantia ab. » » » 1. 43, iustitiam P.
» » » 1. 9 a fin., impugnat Pdb.
» n. vm, p. i5, 1. 18, materia Pdb. » n. IX, col. 2, 1. i5, pro eisdem, hisdem ab. Art. 6, n. n, col. 2, 1. 2, pro «/ in littera, ut infra Pabdb.
» » » 1. 1 1 , /loc Pde.
Art. 7, n. II, 1. 1 2, post iniuria, vel add. Pabdb (cf. lo-
cum Martini). » » 1. 29, pro omne, esse Pabdb.
» » 1. 4 a fin. num., quod om. Pbdb.
» n. ni, 1. i5, pro inclinativo, inclinatio Pd; pro
moechiam, moecham a.
Art. 7, n. IV, 1. i3, pro sicut, sic Pabde.
» n. V, p. 18, 1. 5 a fin!, substractae a. » n. VI, 1. 14, post proprius, est add. Pde. » » 1. 6 a fin. num., pro in iusto, iniusto P.
» n. vii, 1. 5, pro apponitur, opponitur Pde. - lin. seq., perfectius P. - 1. 16, nihil Pde. Art. 8, n. II, col. 2, 1. 4, pro ex, et Pabde. Art. 9, 1. 17, aggredi a. Art. 10, n. II, 1. uit., pro qualis, quae Pde.
» n. ni, 1. 8, pro pugnaciores, pugnatores ; cf.
n. VI, 1. 3i, 33, et Martinum. » n. VI, 1. 4, ad iuvandum Pde.
» » X.Z^^Yiyo pugnaciores^pugnationesT^.Km^^;
pro ipsa, ipse ab ; post lin., pugnationem Pde. » n. vni, col. 2, 1. 2, pro esse, etc. Pdk. » n. IX, 1. 1 1 et 14, pro intelligitur, intellectualiter
Pde. Art. 1 1 , n. III, 1. 4, arguitur Pde.
» »1. ult., post Seneca, et add. Pde.
» n. v, 1. 16, ponat Pbde; 1. 19, servet Pabdb; 1. 22, in om. Pdk; 1. 24, praecipiat Pabde; 1. 2 5, pro quoniam, quando Pabde. » n. VI, 1. 7, duobus Pde.
» n. viT, 1. 8, subeundo a.
» n. IX, 1. 3, 4, impugnate a, impugnantem Pbde.
Art. 12, n. iii, I. 2, pro ex parte sui, ex vi Pdb.
Quaestio cxxiv.
Art. I, n. i, 1. 3, et iniustitia a.
» n. ni, col. 2, 1. 3, excusant \. Art. 3, n. I, 1. 4 a fin. col., pertinent Pa.
» col. 2, 1. 6, duos Pde.
» » 1. 14, pro probationis, propositionis
Pde.
» p. 3o, 1. 4, hac ab.
» »1. antepen., pro quae, qui Pde. n. II, 1. 8, et om. Pdb.
> 1. 10, non ora. Pdb.
» 1. 14, per om. Pde.
» 1. 3i, post et, ab add. Pdb.
» 1. 3 a fin. col., optime P.
» l. penult. num., pro ut, et Pabde. n. III, I. penult., iustitia Pabdb. n. IV, 1. 4 a fin., et om. Pdb. n. v, p. 3i, 1, 3, 5 et 6, pro illa, ista Pdb.
» » 1. 1 2, sunt Pdk.
» » 1. 18, in IV Ethic. Pabdb; cf. num. i, p. 3o, 1. 5.
» » 1. 7 a fin., pro alia, anima Pdb.
n. VII, lin. uit. col., et col. 3, lin. i3, ista Pdb.
» L 4 a fin. num., spectare Pdb. n. VIII, 1, 18, verificentur P.
» 1. i3 a fin. col., modo om. Pdb.
» p. 33, 1. 9, in om. Pbdr.
» » 1. 1 1 , pro tantum, tamen Pdb.
» » 1. 1 3, secundo Pde.
n. IX, 1. 3, pro Et, quod Pdr. n. XI, I. 3, quod om. Pde, n. XIII, 1. 1 3, pro interioris, inferioris Pdb,
» I. 36, celat Pdb.
n, XIV, 1. 3, pro in voluntarium, involuntarium a.
» p, 33, I. 6, pro nunc, tunc P, tum dk.
» » 1. 8, pvo paravit se, separavit se P,
praeparavit se dr.
» » col. 3, I. q, conditionem P.
Art. 3, n. I, 1. 4 a fin., qua Pbde. > tm .n ,^ .r»/
» n. II, 1. lo, pro audendi, audiendi a.
» n. m, 1. 1 2, pro Jine, fide Pde.
» »1. 26, cuiusque Pde.
» » p. 35, 1. 18, /lac om. Pde.
» n. IV, 1. 17, infertur hic Pde.
» n, V, 1. 9, 8 a fin. num., perfectissimum Pde.
Akt. 4, n. I, p. 37, 1. 12, illud om. a.
» » » 1. 18, in om. Pde.
» n. II, 1. 9, intentionis Pde.
» » 1. 9 a fin., insufftcienter Pbde.
» n. ixi, col. 2, 1. 8, consistit P.
» » » 1. 4 a fin., quam om. a.
» n. V, adventio ab.
» n. VI, p. 38, 1. 10 a fin., proprio suo Pde.
» » » 1. 8 a fin., pro facto, pacto Pdb. - lin. seq., pendentium P.
» n. VII, 1. antepen. col., s/7 immediata Pde.
» » col. 2, 1. 14, immediate Pde.
» n. VIII, 1. 28, tyrannos P.
» n. IX, 1. 10, pro se a, b incert.
» » 1. 18, d!<f om. Pde.
» » col. 2, 1. 2, pertransit Pbde.
» » » I. 4 a fin., pro quod non, non quod Pabde.
» n. X, 1. 6, dixit Pde.
» n. XII, 1. I, hoc Pde; ^MO<f om. Pbde.
» » p. 40, 1. 3, 4, pro continuatas, continuandas Pabde.
Art. 5, n. I, 1. I, 2, jw. 124 Pde.
» n. n, 1. 12, post eutrap., ve/ add. Pde. - 1. 19, pro indict., in dictione ab.
» n. VII, 1. 19, hoc Pde.
» »1. 29, pro ullo, illo Pabde.
» n. VIII, 1. 4 a fin. col., oportuit Pde.
Quaestio cxxv.
Art. 3, n. II, 1. 4, pro positivam, positivis a; et 1. 1 2, post iuris, add. est.
» n. III, col. 2, 1. 6, principes Pde. » » »1. antepen., pro taliter, aliter Pbde.
» n. IV, 1. 4, pro aut, autem P. - 1. t 2, accipit Pde. » » p- 46, coi. 2, I. I, praeterea Pabde.
» » » »1. ult., IV Ethic. Pabde.
Quaestio cxxvi.
Art. 2, 1. 6, in secundo om. Pde.
Quaestio cxxvii.
Art. 2, n. II, I. 10, peccent a. » n. III, 1 5, m om. P. » n. IV, col. 2, 1. 5, pro ve, vel Pde.
Quaestio cxxviii.
Art. unic, n. I, 1. 11 a fin., pro habens, hominis a. » n. 11, I. penult. col., pro hic, hoc Pde.
» n. m, 1. 7, pro in esse, inesse a; et ita passim.
» n. IV, 1. I 3, pro primus, primo primus Pde.
» » ?• 54, 1. 2, patres P.
» » » 1. 7 a fin. num., eorum a.
» n. VI, (1. 6, pro qua, quo de) 1. 7, pro virtus,
virtutis A. » » 1. 8 a fin. col., et ante similiter om. Pde.
» » col. 2, 1. 2, 3, pro potest, post a; et 1. 19,
pro actuum, actum. » » »1. 20, Ad tertiam Pabde.
» n. vn, 1. 1 5, comment. 65 Pabde. - 1, 26, ossas
et esset P. » » p. 55, 1. 4, contineatur Pabde.
» » » 1. i5, pro «'«^er 5e specie, inter
se et specie Pde; et 1. 21, pro kaec, hoc.
Sukmab Thkol. D. Thomae T. VII.
XXIX
Art. unic, n. ix, col. 2, 1. 40, 41, pro principalem, po-
tentialem Pde. » » » 1. 8 a fin. col., proprie P.
» n. X, 1. I, pro patientia, potentia Pde.
» » col. 2, 1. 8 a fin. pro per haec, per hoc
Pde.
Quaestio cxxix.
Art. I, n. II, 1. 14, et ante ideo add. Pbde.
» » 1. 18, hoc Pde.
» n. III, 1. 24, 2 5, habent a.
Art. 2, n. V, 1. 5, 6, distinguit passionem a. - 1. 198 fin. col., bonorum P.
» n. VIII, 1. ult., alibi P.
Art. 3, n. III, 1. 10, pro tertium, totum a.
» n. IV, 1. 1 3, ergo om. Pde.
» » 1. 7 a fin., pro sicut, sic Pde.
Art. 4, n. I, 1. 4, in (spat.) Ethic. a, in I Ethic. Pbdb,
» » p. 65, 1. 8, pro Quia, Quod Pde.
» n, in, 1. II, dispositio a.
i.v, » » 1. 18, 19, pro naturam, materiam Pde.
» n. rv, 1. 3, pro tanta, tacta a.
» n. V, 1. 4 a fin., cuiuscumque Pde.
Art. 7, n. I, p. 69, 1. 7, pro aliorum, illorum Pde.
» n, n, col. 2, 1. 9, pro no«, nec P,
Quaestio cxxx,
Art. I, n. n, col. 2, 1. 10, pro dicitur, videtur a. Art. 2, n. II, col. 2, 1. 4, pro siquidem, quidem a.
Quaestio cxxxi.
Art. I, n. IV, 1, 22 a fin., pro aut, ut a.
» » 1. 18 a fin., pro huius, huiusmodi Pde.
» » 1. 7 a fin., nec om. Pde.
» n. V, 1. penult., possit Pde.
QUAESTIO CXXXII.
Art. I , n. V, p. 80, 1. I , virtutes a. ,xRh
Art. 2, n. I, 1. 4, pro Haec, Hae a. 1 a a
» n. IV, 1. 5, 4 a fin., pro externum, extremum a.
Art. 4, n. I, 1. 9 a fin., hoc Pde.
Art. 5, n. n, 1. 10, sit om. a.
» » col. 2, 1. 5, pro cwm, dum a. - lin. 7,
ordinantur Pde.
QUAESTIO CXXXIII.
Akt. 2, 1. II, 12, pro pusillanime, pusillanimitate Pde. » col. 2, 1. 3, 4, pro contracto, recto Pbde.
QUAESTIO CXXXIV.
Art. I, n, I, 1. 9, fuerit P.
» n. u, col. 2, 1. 3, quod om. ab. Art. 2, n. ni, 1. 8 a fin. col., post illius, magnitudinis add. Pbde. » n, rv, 1, 12, pro et, quod Pde. » » col. 2, 1. 8, et om. Pbde.
» » »1. penult., propriam Pde.
Art. 4, n. II, col. 2, 1, 5, pro consistat, constet Pde, - 1, 7, excelsa a. » » 1. 10. pro LXXX, LXXXI Pabde.
» » » 1. 16, tertiam ab ; 1. 17, litteris a,^
» » »1. ult., sufficiunt Pde.
Quaestio cxxxvi.
Art, i, n, I, 1. 25, tollendam Pde.
» n. 11, 1. 3, pro in actum, in actu Pde, - 1, penult,
coL, quemcumque a. » » col, 2, 1. 12, pro sit, fit Pde.
d
XXX
Aht. I, n. II, col. 2, 1. 26, removente a.
» » »1. 3o, cognitae Pabde.
» n. III, 1. 6, hoc om. Pbde. Art. 2, n. V, 1. 6, iustitia P. tjoji » » 1. 4 a fin., pro opus, optimum Pabdk.
» n. VII, 1. 1 3, se post habere om. Pde.
» n. XI, p. loi, 1. 12, ad om. ab; et pro acc/ng^/V, accingunt.
» » » 1. penult., pro ex, de Pabdk.
» n. xn, 1. 6, dixit Pde.
» » 1. 10, pro quin, quod in ab, quod Pde.
» n. XIV, 1. 10, post erit, ex add. Pde. Art. 3, n. I, 1. I, centesimaetrigesimaesextae om. Pdb.
» » 1. 3, probationem Pde.
» » 1. 4 a fin., pro 5««/, est Pde.
» n. II, 1. 6 a fin. num.. pro Sexto, contra Pabde.
» n. V, 1. 14 a fin., auctoritatem Pbde. - I. penult., pro Sic, Si P. .aoij» n. VI, 1. II, possit Pde. - 1. 1 3, inquireretur a-
» » col. 2, 1. I, Ad tertium Pde; et post lin.
similiter. - 1. 29, seipsum P.
» n. viii, 1. 12, pro iusti, iniusti Pde. - 1. 17, su- slinendo a. Art. 4, n. II, 1. I, pro Si, Sic P.
Vd::^' » 1. 22, potes Pabde.
» n. VI, 1. 18, principalior Pdk.
» n. X, 1. 4, pro sui, seu Pde.
QUAESTIO CXXXVII.
Art. I, n. I, 1. 16, circumstantis P, circumstantiis db. » n. II, 1. 1 1, et ante Jirmiter om. Pde. » n. III, 1. 3, perseverantiae Pde. > » 1. 6 a fin., Ad secundam Pdb. - lin. seq.,
an pro observationem legendum operatio-
nem? - lin. antepen. , in insistendum a;
1. ult., etsi Pde. » n. V, 1. 5, de om. a: et lin. antepen. pro qui, quia. » n. VI, col. 2, 1. i3 a fin., pro pro tempore quo,
propterea quo ab, propterea cum Pde. » n. VII, 1. 4 a fin., nil Pde. Art. 2, n. u, 1. antepen., patet om. ab. Art. 4, n. 1, 1. 5, pro Quaestio, Quo ab, Quomodo Pde. » n. n, 1. 2, ad finem Pde. » » 1. 10, post ipsam, in add. Pde.
QUABSTIO CXXXVIII.
Art. I, n. I, 1. i5, intellexerit Pde.
» »1. 20, causata Pde. - lin. seq., pro bono,
malo A. » »1. antepen., in virtute Pde.
» n. II, L 3, esf om. Pde. - Post lin., an pro ge- nerationis legendum generis? Cf. loc. cit. » n. V, 1. 8, pro uno, alio a. - Post lin., pro est,
esset Pde. » n. VI, 1. 5, exprimit Pde. AnT. 2, n. I, 1. 3, contra hunc art. om. Pde.
» » 1. 14, in om. Pde. - lin. penult. et ult., in
continentibus quam in incontinentibus a. » n. II, col. 2, 1. 2, pro honorum, horum P. - 1. 7,
proportionabiliter Pde. » n. iii, 1. 4 a fin. num., dicit Pde.
QUAESTIO CXLI.
Art. 3, n. I, 1. 6, arguit Pde.
» »1. antepen., 5ic om. Pde.
» n. n, col. 2, 1. II, Ergo om. Pde. Art. 3, n. 11, col. 2, 1. 7, 8, declinet a. Art. 4, n. II, 1. 4, opponuntur Pde. - lin. 10 a fin., sit
non Pbdk. ■ ' i"" n. Iii, col. 2, 1. 7, pro Aoc, /10 ab, homo Pdb; 1. seq., post conveniat, cum add. Pdb.
Art. 4, n. III, col. 2, 1. 10, pro improportione , propor- tione. Pde. - lin. 19, 20, delecta- tur ab. » n. V, 1. 3, 4, affectus Pbde. » n. VII, 1. 14, maxime Pde; et 1. 22, om. ad. Aft. 6, n. II, 1. 2, litterae ab. - col. 2, 1. 10 et 5 a fin., conservationem et conservationis Pde.
Quaestio cxlii.
Art. 2, 1. 5, duplex Pdk.
Art. 4, 1. 12, post cap., commento add. a.
Quakstio cxliii.
Art. unic, n. iv, 1. 6, particulariter Pde.
» » ?• 140, !• penuit., iM.>rfa «//«</ Ambrosii
Pde. » n. V, 1. 6, praecipua Pde.
» > 1. 16 a fin., post scilicet, quod add. Pdk.
» n. VI, col. 2, 1. 16, pro praegeneratarum, pro-
prie generatorum ab, praegeneratorum
Pde.
quaestio cxliv.
Art. I, n. I, L 10, qu. /A5 Pdk. .,.y,».Y,..n- "> 1. 1, <"/ tertium Pab.
> » L 8 a fin., non om. Pbde.
QUAESTIO CXLVI.
Art. I, coL 2, L 2, membro Pde. Art. 2, n. 1, L I, 2, /47 P.
> n. II, L 3, ab om. Pde.
> > L 10, pro ut, et Pdk. - Post. lin., oppositas
Pabdk. » n. III, col. 2, L 1 8 a iin., subinducendam Pdb.
Quakstio cxlvii.
Art. i, n. II, L 6, credamus Pbde.
Art. 3, n. I, L 3, delectationem a, delectionem b.
» » L 12, requiruntur a.
» n. it, L 5, dolendo a. - lin. 6, in vita Pdb; et post lin., pro quo, qua.
» » coL 2, L 8, legi Pd.
» n. IV, L 19, ieiunii Pbdk.
> n. VII, p. i58, coL i, L ult., solvat Pbde.
» » > 1. 20 a fin. num., pro simul, si-
militer a. - Post duas lin., cuius Pbdk. » » > L 12 a fin. num., Debet Pde.
» » » L antep. num., licitum ab. - lin.
uit., in om. Pde. Art. 4, n. I, L 3, conservandum Pde.
» n. II, col. 2, L 7 a fin. coL, loquimur Pdk. » n. IV, L 8 a fin., dicit P. - lin. antepen., ieiunant a. » n. V, coL 2, L 2, 3, possint Pde. ^*
» n. vT, L I o, se om. Pde. » n. VII, L 10 a fin. coL, comestione \. » » p. 161, 1. penult., ut om. ab.
Art. 5, L 4, praecipit Pdk.
» L 12, rationaliter ab. - lin. seq., intra Pdk. » coL 2, L I , cap. Legitur Pde ; ct L 3, pro licentia, laetitia. Art. 6, n. I, L 2, frangatur Pde.
> n. ni, col. 2, l. I, ut om. Pde; et 1. 2, 3, no-
cerent. » n. IV, p. 164, L penult., pro potus, cibus Pabde. Art. 7, n. III, vesperas ter Pde.
» » L 8, 9, deberent Pdb.
» » coL 2, 1. I, et post vigil. om. Pde; et L 3,
pro haec, hoc. Art. 8, n. I, 1. 7 a fin., pro praedictorum, prohibitorum Pdb. » n. II, 1. ult., hoc Pde.
XXXI
QUAESTIO CXLVHI.
1 .» .n .0 .T«A
Art. I, n. I, col. 2, 1. 4, pro vitii, ieiunii P. Art. 2, n. I, col. 2, 1. 3, 4, praeceptis divinis a.
» n. in, 1. 6 a fin. col., pro inordinato, ordinato Pde.
» n. V, 1. 14 a fin., rationem Pdb.
» n. VI, 1. 10, irrationabilia Pde. Art. 3, n. iii, col. 2, 1. 9, ad ante facultates add. Pde.
» » » 1. 8 a fin., pro plus, prius; et 1. 5
a fin., peccat. Art. 4, n. II, 1. II, pro primo esset, est et Pabdk.
» » col. 2, 1. 7, pro Qwfa ve/, Vel quia Pdk;
ante nimis, quia add. Pabdb.
» n. V, 1. 5 a fin. col., post simul, sit add. Pde.
Quaestio cxlix.
Art. I, n. iii, 1. ult., obstat Pde.
Art. 2, n. I, 1. 4, qu. 147 Pde.
» n. II, 1. 14, distinguit Pabde.
» » 1. 7 a fin., tenente ab.
Art. 3, 1. 12, 1 3, conditionem Pde.
QUAESTIO CL.
Art.
I, n. I, 1. 7, pro ut, et ab; secundario Pdk. - 1. 10, teneatur \. » n. II, 1. 4, Secunda Pde. » n. V, 1. 8, laxatio ; et 1. 1 1 , aliquod a. » » 1. 5 a fin. col., diximus Pde.
Art. 2, n. ni, col. 2, 1. 2, 3, e/ ante mortale ora. Pde; pro £■/ 51, Etsi P ; pro inordinatio, ordinatio ab, »« ordinatio P. » » » 1. 10, JMI Pde. - 1. 12, ebriantisP.
» n. V, 1. II, ipsos; 1. 16, 17, excusarentur ; et 1. 18, 1 9, circumstante Pde. - lin. 20, mo- ralis A. » n. VI, l. 7, pro sic, sicut Pabde. » » l. 14, pro comitis, communitatis Pde.
» » 1. 5 a fin., /loc Pdb.
» n. VII, 1. 5, concludat Pbde. - 1. 10, communis m. Art. 2, n. vin, 1. 12, ex om. Pde.
» n. IX, 1. 9 a fin., pro in quo, iniquo a.
» n. X, 1. 9, recuperanda Pdh; et l. 2 3, oni. hac.
» n. XI, 1. 5, usum ab. - lin. 12 a tin., causa Pde;
et 1. 5 a fin., om. ex. » n. XII, 1. penult., Rom. XV Pabde. » n. XIII, 1. 19, 20, pro excusata, excusatur Pde. » xrv, 1. j 2, pro inconveniens, conveniens Pbde. Art. 3, n. I, 1. 7, contra om. ab.
» » 1. 1 1 , pro intendit, non intendit Pde.
Art. 4, n. 11, 1. 2, a ante tanto om. b, ve/a tanto om. Pde. » » 1. 8, pro sed, licet Pde.
» » col. 2, 1. 9, excusetur Pde; et 1. 16, Tollit.
» n. III, 1. I, pro hic, haec Pbdk. » » P- iQO» 1- •> quaestionis P.
» » » 1. 19 a fin., pro vel, universaliter
Pde^
» » » 1. 1 5 a fin., timenti Pde ; 1. 1 2 a
fin., om. sua; et 1. 3 a fin., om. in.
» n. IV, col. 2, 1. 10, pro inexcogitabile, excogita-
^ bile Pde.
» n. V, 1. 4, tollis ab. - lin. penult., pro ab illo,
a nullo abde (P: ab illo). » n. VII, 1. II, accideret Pde.
» » p. 191, 1. 3, pro hoc, ergo ab. - lin. 8,
et om. Pde.
Quaestio cli.
Art. I , n. II, 1. 5 a fin., pro universaliter, vel Pabde. Art. 2, n. I, 1. 1 1 , est add. Pde. Art. 3, n. I, 1. 3, ebriis Pde.
» n. II, col. 2, 1. ult. col., sed confortat et alterat om. Pde.
Art. 4, n. I, 1. 8, quam de actibus om. Pbde. » n. II, 1. 7, ex om. a.
QUAESTIO CLir.
Art. I, n. iii, 1. 8, pro habeat, habens Pabde.
» » col. 2, 1. I, pro iterum, internum ab, in-
terdum Pde. » n, IV, 1. 2, est om. P. - lin. 6, delectabilia Pde;
et 1. 12, post Problematibus, add. suis. » n. VI, 1. 8 a fin., pro innaturalia, naturalia Pabde. » n. VIII, coi. 2, 1. 2, M/ sit Pabde. » n. IX, 1. 2, imposita a.
» n. X, 1. 5, pro cognoscitur, non scitur Pabde. » n. XI, 1. 7, pro expertae, ex parte Pde. Art. 3, n. I, 1. antep., ad secundum Pabde.
» n. II, p. 2o3, 1. 7, habebant Pde. - lin. 9, 10, ad
liberalitatem om. a. » » » 1. 12, pure Pde; 1. i 3, distincte P,
distincta de. » n. III, 1. ult., hoc Pde. » n. V, 1. 1 1 , pro differentiae et species, specie dif-
ferentiae Pde. » »1. ult. col., pro philosophi, ppl'i a, populi
Pbde. » n. VI, 1. I, arf tertium Pabde. » » 1. 12, pro /« medietate, immediate Pb (m
medietate de). » » col. 2, 1. iS, secundum Pde.
Art. 4, n. I, 1. 7, inducta Pde.
» n. II, 1. 18, pro similiter, sicut Pbde.
» » coi. 2, 1. 3, secundum P.
» n. m, 1. 1 1 a fin., pro sicut, sic Pabde.
Quaestio cliii.
Art. 2, 1. 4 a fin., pro per gratiam, pro gratia Pabde.
Art. 3, n. II, p. 210, 1. 7, annexum ab. - lin. i3, pro non generat, generat P.
» n. ra, 1. penult., pro quomodolibet, quodlibet Pabde,
Art. 4, n. n, 1. ult. col., quia om. Pde.
» » col. 2, 1. 7 a fin., eligantur Pde.
Art. 5, n. I, 1. 4, illud P.
» n. II, col. 2, 1. 3, et om. Pde.
» » » 1, 8, pro exteriorum, exterior Pde.
QuAESTIO CLIV.
Art. i, n. rv, 1. 6, pro scilicet, si Pabde.
» n. V, 1. 6, pro istas, ista Pde. - lin. 6 a fin. coi.,
iustitia P. » » p. 21 5, 1. 8, pro idest, scilicet Pde.
» » » 1. 22, pro XLI, IV Pabde.
» n. IX, 1. 5 a fin. col,, concluditur Pde. » » p. 216, 1. 3, apposita Pde. ' ^-
» n. X, 1. 3, et om. Pde; cf. infra Et sunt. •» » 1. 19, aborsum Pd; 1. 22, 23, extrahi a;
1. 27, tractibus P. » n. XII, col. 2, 1. 2 5, prius Pabde. - lin 29, pu-
blicae Pde; 1. 32, propriae P. » » »1. 46, pro maritus, Martinus a ; sed
ad semen Pde. - lin. 60, pro ut, aut a. » n. xni, p. 217, 1. II, pro sacramenti, sacri a;
et 1. 16, contrariatur. » n. xrv, i. I, Ad secundum Pabde. » » i. 10 a fin., 5/ sanis P; 1. seq., proprii
a. - lin. penult., pro in, ex Pde. » n. XV, 1. penult. col., venialem om. Pde. » » col. 2, 1. 3, ad ante adult. om. Pde. -
lin. 21, 22, inordinatio P. ''■ •" '
» n. XVI, 1. 6, fit Pabde. - lin. 11, pro inter, in a.
» n. XVII, 1. 4 a fin., alicui Pde; et 1. ult., importat.
Art. 2, n. I, 1. 2, qu. tertiae b; 1. 3, ^, procedentem Pde.
» » col. 2, 1. 6, pro concubinatu, concubitu Pabde.
XXXI I
.A.fa.-'
tT. ,>
Art. 3,
A»T. 2, n. I, p. 220, 1. 18 et 23, praevideatur et prae- visum Pabde. » n. n, 1. 4, pro non intendunt, intendunt Pbde. » n. IV, col. 2, 1. I, et ame fornic. om. Pde. » » »1. penult., ult., pro dilectionem, de-
lectationem Pabde. » n. V, 1. 5, pro ius, vas a. - lin. 14 a fin., agen- tibus AB. VI, p, 221, 1. 7, 8, intellexerint Pabde. vii, 1. 7, 19, ad secundam, Ad tertiam, Pde. vin, 1. \, Ad tertium ab, Ad quintam Pde.
X, 1. 27, auferat a. - lin. 6 a fin., et ante peccatum om. Pabde.
XI, p. 222, 1. 7, tollent A.
XII, 1. 14, pro tantupt, tamen Pab.
XIII, 1. 2, pro simpliciter, simplex Pde. » 1. ult. col., pro XXI ad, XX et ad Pde.
xrv, 1. 4, pro certitudo, rectitudo ab. XVII, 1. penult., pro ut, et a. I, 1. 1 3, pro Qui fornicatur, Qiii est forni- cator Pde. » »1. 26, requiritur a. - lin. 2q, pro Forni-
cator, Fornicatio Pabde. » » 1. 14 a fin. col., pro Quinto, Ergo Pabde. -
lin. 5 a fin. col., eius inesse a. » n. II, 1. 8, omittit a; et 1. 20, nascitur. » » 1. i3 a fin. col., pro infringere, infligere
Pde; et 1. 6 a fin. col., om. a. » » P- 225, 1. antepen., non om. a.
Art. 4, n. III, col. 2, 1. 17, 23, spectent Pde; et 1. 19, adessent.
IV, 1. Q a fin., ordine Pde.
V, p. 227, 1. 10, II, nullum sensum a.
VI, col. 2, 1. 7, 8, ordinentur a.
VII, 1. 7, pro quod, quia a; et 1. seq., ordinatur. » 1. 17, 18, consentit Pde. > 1. i5 a fin. col., moralem a. - lin. 9 a fin.
col., cum fiat P.
VIII, 1. 14 a fin., pro dicitur, videtur Pabdk. a., 1. 3, 12, sit Pde; et 1. 9, ante delect. add.
sicut. - lin. 8 a fin., radicantes k.
XI, 1. 2, pro aliquo, alio Pde.
XII, 1. 3 a fin. col., pro taclus, actus Pdb. - pag. 229, 1. 8, qui P.
I, 1. 10, dormienti Pde.
n, 1. 3, homo ante dominus om. Pbdk.
IV, 1. 7, et col. 2, 1. 1, firmantur tx firmari a.
V, 1. 5, pro Et, Aut Pabde. I, 1. I, 2, pro i54 qu., qu. 1.^4 Pdk. V, 1. 4, pro ablatione, oblatione P; et n. vii,
1. 17, pro quae, qui. VIII, 1. II, enim om. Pde. X, 1. 14, pro supra, contra Pbije. - lin. 2 5,
ad om. P; 1. 3o, virginale a. m, 1. 6 a fin., pro XXXIII, XXVII Pabdk. rv, 1. I, dubium om. P. - lin. 5, dicerent a. I, 1. 3, dicentem Pabde.
» 1. 7, 8, utraque Pabdk; pro quod, quam Pabdr; vid. Martinum. » » P- 237, 1. 9, 10, primum a.
» n. II, 1. I, illa Pde,
» n. III, col. 2, 1. 2, pro conditione, coitione Pdk. - lin. 19, Constant P. Art. 9, n. I, 1. 6 a fin., pro tantum, tamen dk; inten- tionem Pde. » . n. II, 1. 2, consummatae Pd (consummate k). -
pag. 239, 1. 14, intentionem a. » n. Hi, 1. 1 2 a fin., post non, est add. Pde. » » 1. 9 a fin., pro Nec, Haec Pabdb, - lin,
penult., prohibeatur P, » n, IV, col, 3, 1, 1, Aliis P, - Hn. 3, 4, non exclu- ditur indecentia Pde. - lin. 1 1 , iam P ; et 1, 4 a fin,, suis. » n. V, 1, 20, pro haec, hic P, - lin, antepen. col., pro dare, clare Pab.
Art. 5,
> Art. 6,
Art. 7,
» Art. 8,
»
n. n. n. n.
Art. 9, n. V, p. 240, 1. 4, vitandum a.
* n. VI, 1. 16 a fin. col., afferant a. - lin. 3 a fin.
col., pro haec, nec Pde. » » col. 2, 1. 5, pro cum, cuius a.
» n. vin, 1. 12, haec om. Pde. » n. IX, 1. 12, II a fin., pTo patrem, matrem Pabde. » n. X, 1, 10 a fin, col. , pro inter, consequenter
Pabde, » » col. 2, 1. 1 5, Variatum ab.
» n. XII, 1. 2, veniant Pde. - lin. 1 3, directe P. » » p. 242, 1, 12 a fin. nura., ex ante una
add, Pde. Art. 10, n. II, 1. i3, pro nominis, hominis Pde. - Ab hoc ioco usque ad art. i 2, n. xiv, desunt variantes ed. B, paginis exemplaris nostri male com- pactis, » n, in, 1. 2, sensum Pdk. - 1. 12, pro quia, qui
Pade, - 1, 5 a fin., pro sed, seu a. Art, 1 1, n, II, 1, 2, de om. a. - 1. 5 a fin. col., Quarto P. » n. ni, 1. 1 3, pro naturalia, naturalis Pde,
» n. rv, 1, 4, rationis om. Pde.
» n. v, col. 2, pro fissio, fxio Pade.
» n. VII, 1. 3, diversitate Pd (diversitatem k).
» n, VIII, col, 2, 1, 3, quarta P,
» n. X, 1. 6 a fin„ hoc om, Pdk,
Art, 12, n. I, 1. 10, pro quoad, ad Pde. - 1. 21, proprie Pde. » n. 11, 1. 3, Altera a; et l. 12, pro variet, nu-
meret. » n. VI, col. 2, 1. 3, seminaribus Pde; et 1, 5, 6,
quantitate. » n. VIII, I. 6, pro impura, pura Pde.
» n, IX, 1, 2, plurium a.
» n. X, 1. 8, Galieni k; item n. xiii, 1, 1, Galieno.
» n. XI, 1, 10 a fin, num,, ipsam k.
» n, XII, 1, 2, apparentiam Pdk; et 1. 3, eum. » » 1, 22, pro sine, sive P, - 1, 28, ab extra Pdk,
» » 1, 12, II a fin. col., metitur Pdk, - 1, 8
a fin, col,, aeris Pad, aerii k, » n, xrv, 1, antep,, in om, P ; redeunt variantes ed, b.
» n, XV, 1. 3, connexa k.
» n. XVII, 1, 10, sit Pdk,
» n. xrx, p. 252, 1, 3, pro con-materia, cum ma-
teria Pdh (stalim commateriam). » n, XX, 1. 3 a fin. col,, pro videntur, dicuntur
Pdk, incert. b, » » col, 2, 1. 4, pro continet, continue Pabdk,
» n. XXI, 1, 8 a fin,, a om. ab, - lin, 6 a fin,,
excusantur P,
QUABSTIO CLV.
Art, I, 1, 12, pro ad, in Pdk.
» 1. 6 a fin,, pro quae, qui Pdk; 1. antepen., arti- culo tertio; ct 1. ult., habet. Art, 2, n, I, 1. 19, persequendum Pdk.
» »1. penult,, pro non est, in est a, inest Pb;
pro dissensio, dissentio Pab; dk, In quo ab eo non dissentio. » n. IV, l, penult., pro sunt, fiunt Pde. » n. V, col. 2, 1. 7, comprehenditur k. » » » 1. I 5 a fin., nec est ex Pdk; et 1. 6
a fin., pro esset, est, Art. 3, n. I, 1. antepen., incontinentia Pdb, > n, n, 1. antepen. col., illius om, Pdb, » » col. 2, 1. 6, et om. Pdk.
» n. ra, 1. 9, pro eligendi (db), intelligendi Pab. » » 1. 4 a fin., apparent P.
QUABSTIO CLVI.
Art. I, n, I, 1. 4 et 3 a fin., per om„ et pro hanc, hinc Pabdk; vid, Martin. » n. u, 1. 4 a fin. col., non ora. Pdb. » » col, 2, l, 2, remota Pi>8,
XXXIII
Art. I, n. iii, 1. 4, quae est ex Pde; et 1. 6, 7, occa- sionabiliter. » » 1. 9, 10, continentiae ab. - lin. 8 a fin.,
Ad secundum P. Art. 2, n. II, 1. 4 et 3 a fin. num., pro quia, qui, et pro sint, sunt Pde. » n. III, p. 262, 1. 10 a fin. num., hominis Pde. Art. 3, n. ir, 1. 8, mobilem a. - lin. 12, /// Ethic. a. » n. tii, col. 2, 1. 7, pro electione, delectatione Pde. » » »1. 20, concupiscibilis Pde.
» » » \. 2.b, si om. Pde. - lin. 27, pro
habitui, appetitui Pabde ; vel habitui marg. b. Art. 4, 1. I, 2, i5y P.
QUAESTIO CLVII.
Art. 1, n. I, 1. 5 a fin., et iracundissimum om. Pde. » n. II, 1. antepen. col., materierum ab. - lin. ult. col., ad I et 3 om. Pde. - lin. penult. num., imparati P. » n. ni, 1. 9 a fin,, sit Pde; et 1. 5 a fin., om. ex. Art, 2, n, I, 1. 2, pro responsionem, rationem Pde; et 1. 3, 4, om. opposita quia non sunt. » n. II, 1. 2, pro sunt, sicut P; et 1. 6, pro in/li-
ctionem, inflexionem. » n, III, 1. 3, concupiscentia Pde; et 1. seq., om.
intemperantia. » n. IV, 1. ult., illa om. Pde. Art. 3, n. 11, p. 270, 1. 9 a fin., Aristotelem a,
» n. III, 1, 5 a fin. col., pro quae, a qua Pde. » n. IV, 1. i5, pro est, et Pabdk.
Quaestio cLvni,
Art, 2, col. 2, 1. 2, ad secundum; et 1. ult. ad tertium
Pabde. Art. 3, n. u, 1. 12 a fin. col., pro enim, etiam P; et 1. 8 a fin. col., pro minimum, nimium. - col. 2, 1. 2, 3, adeo imperfecte Pde. » n. III, 1. 20, poni Pi>E.
» n. IV, col. 2, 1. I, 3, superaddit Pdb. - lin. 4, Audisti P. Art. 4, n. lU, 1. 2, pro wia/a, malum Pde.
» » 1. 6, 7, occidens prolem verbo Pabde.
» n. v, p. 278, 1. 3, vindicta om. P.
» n. VI, 1. 1 3 a fin., pro iniustitiae, iustitiae Pde.
» » 1. 7 a fin., pro vel, et Pabde.
» n. VII, 1. 3, subtracta a. - lin. penult. col., vin-
dictam Pbde. » » col. 2, 1. 6, stant a. - lin. antepen., pro
fient, sunt Pde. » n. vni, 1. 1 5, pro Ea enim, Etenim Pde. - 1. 26, pro motus, modus Pabde. - lin. 4 a fin., in opposilum Pbde. » n. IX, 1. I, pro adhuc, ad hoc Pde, - lin. 4 a fin. num., ad vitia om. P. Art. 5, n. I, 1. 17, per seipsum ab. - lin. 22, vindicta om. Pde. » »1. 25, 26, ^rg^o declaratio singula insuffi-
cienter ab; Ego declaro singula insujfficien- ter Pde. - lin. 29, in expectata ab. » n. in, 1. 3, pro m primo, imprimo P. - lin. 5,
exterio a, exterior Pbde. » » 1. i3 a fin., e/ om. Pde.
Art. 6, n. II, col. 2, lin. i, pro dicere, directe Pde; et 1. seq., om. ibi. » n. in, 1. 9 a fin., ex ipso genere Pde. Art. 7, n. I, col. 2, 1. I, pro prolationem, probationem Pde; item n. iv, 1. 3, Pabde. » » » 1. 6, pro clamore Pabde.
» n. II, 1. I 3, contra moventur \. - lin. i5, appre- kensio Pabde; moveretur Pde. - lin. 20, oblationem P. » n. III, 1. 1 1 , spectet a. - lin. 1 9, pro viis, vitiis Pde.
Art. 7, n. VI, 1. 8, pro sine (de) , si Pab. - lin. 9, 10, definivisse Pde.
» n. VII, 1. 5, timor P.
» n. IX, 1. penult. col., pro quid, quidem Pabde. Art. 8, 1. 2, ad om. Pde.
Quaestio clix.
Art. 1 , n. I, col. 2, 1. 2, crudelitatis a. - lin. 7, effectum Pde. » n. 11, 1. 10, a fin. col., habeant Pde. - lin. 7 a
fin. col., /c/ew? Pbde; cf. qu. clxi, art. i,
n. IV, 1. 1 4 a fin. col. ; et art. 5, n. xi, p. 3o3,
1. 37. » » col. 2, 1. I, pro exteriorem, interiorem Pde.
» n. III, 1. 6, pro art. i, art. 3 Pde; et 1. 9, pro
iniustitiae, iustitiae. » n. IV, 1. 8, sic om. Pde. Art. 2, n. II, 1. 4, pro hoc quod, hic Pde. - lin. 10, in
auditis ab. » n. in, 1. 4, cuiuslibet P. » n. IV, 1. 3, occisionem ab, occasionem Pde. » » col. 2, 1. 2, morali ab. - lin. seq., crude-
litatem Pabde. » » »1. antepen., pro iustitiae, iustae Pde.
» n. V, 1. 4, pro et, ut Pabde. » » 1. 1 3, utilior Pde.
» n. VI, 1. 5, pro aliud, illud Pde. - lin. 1 1 , di-
rectae P. » » P- 288, col. 2,1. I , rarissimi ab. - lin. 3,
pro quod, qui Pabde.
Quabstio clx.
Art. 2, col. 2, lin. I, pro si, sicut Pabde.
» p. 291, col. 2, 1. 6, 7, effectus Pabde.
Quaestio clxi.
Art, I, n. I, 1. 19, refrenandi Pde; et 1. seq., pro exten- sione, intensione. » »1. penult., Pde add. et ante ad.
» n. u, col. 2, 1, 9, caymontem Pabde; item n, v,
1. 22. » n. III, 1. penult. col., hic Pde. » » ?• 294, 1. 6 a fin., V Ethic. Pabde. - lin.
antepen., pro et, etiam Pbde. » n. IV, 1. 4, pro indistinctio, distinctio Pde. » » 1. 19, 20, pro bonum quo, donum quo Pde.
» » 1. 33, 3^, pro quaestione sequentis articuli,
quaestionis sequentis articulo Pbde. » » 1. 14 a fin. col., pro isdem, idem Pbde.
» » col. 2, 1. 9, 10, pro magnanimitatis, ma-
gnanimitas Pde. » n. V, 1. 3, excedere a. - lin. 8, utriusque Pde. -
lin. 29, pro quod secundo, quo P. » » P- 295, 1. 12, i3, quod... magnanimitatem
om. Pde. Art. 2, n. I, 1. 2, post articuli, primi add. Pde. » n. II, 1. 6, magnanimitati Pde. » n. m, 1. i3 a fin. num., hinc Pabde. » n. V, 1. 9 a fin., pro competens, incompetens Pde; et 1. antepen., pro ex eadem fit ne, ex eo- dem fine. » n. VI, col. 2, 1. 6, nunc sec. om. Pde; et 1. 8,
pro haec, hoc. » » » 1. 1 1 , pro quod, quae ab, quam Pde.
» n. VII, 1. ult., reguletur Pde. Art. 4, n. II, l. I, sub intellecto a. - lin. 3, principalis
Pde. - lin. 5, spectet a. Art. 5, n. II, 1. penult., pro Ac, Et Pde; item n. xvni, 1. 17. » n. rv, 1. 1 8, de fine sive om. Pde. » n. V, 1. 3, pro opum, operum Pde. » n. vn, 1. 4, pro habent, habes Pde.
XXXIV
Art. 5, n. VII, 1. antepen. niim., pro Nos, Non Puk. » n. viii, 1. 4, an pro quam legendum quamvis? -
mortaliter P. » n. XI, p. 3o3, 1. i3, a quo Pabde. - lin. seq.
spectant Pde. - 1. Sy, idem Pbde. » n. XVI, 1. 34, executivae Pde. » n. XVII, 1. 4 a fin. num., pro elicito, licito P. » n. XVIII, 1. 10, pro sit, si Pde. - lin. 22, dicitur
om. P. » n. XXI, 1. I, 2, /5/ P. » » 1. 23, simpliciter om. Pbde.
» n. XXII, p. 3o6, 1. 8 et 9, inducunt a; et 1. 12, i3,
mediocrorum. » n. XXIV, 1. 12, II a fin. col., Pdk est ante maxi-
mum ponunt. » » 1. 5 a fin. num., pro cum, si Pde. - lin.
seq., quod inobedientia A. » n. XXV, 1. 16, humilitatis Pde; 1. 2 5, allegato; et 1. 3 a fin., pro quanto, quando. Art. 6, n. V, col. 2, 1. 2, omnis a. - lin. 9, pro cum, causa ; et 1. 11, 12, delectione ab.
QUAESTIO CLXII.
Art. I, n. II, 1. 4, in ante tali add. Pde.
» n. V, 1. I, pro si, sic a. - lin. 8 a fin. col., pro
per se, se Pade (^per se b). » » p. 3 1 2, 1. 2, 3, pro possidentem, potentem
Pbde. » n. VI, 1. 17, regulae Pde. » n. I bis, 1. 9, dejinitiva a; et n. 11 bis, col. 2, 1. 7,
pro est, ex. » n. III bis, 1. 8, moderate a. » » 1. 18, pro iVon, Nam Pde; 1. 2 5, persecu-
tione; et 1. 26, deceat. » ■ n. IV bis, 1. 7, pro vilia, vitia Pde; et 1. 14, pro
Collat. V, Galat. V. » n. VI bis, col. 2,1. i , quod post Et add. Pde ;
et 1. ult., deceat. » n. VII, 1. 14 a fin., appositione Pdb. - lin. 9 a fin.,
pro omne, esse a. » n. IX, 1. ult. num., dixerat a. Art. 2, n. II, 1. 2, ubi A. - lin. 8, superbia Pabde.
» » 1. 12 a fin., pro ad, ut P. - iin. 8 a fin.,
pro primus, prius Pabde. Art. 4, n. III, 1. 9, 10, pro superire, superbire Pdk. » n. IV, 1. 6, pro ibi, sibi Pde. » » 1. 16, pro quoniam, quod Pbde.
» n. V, 1. 4 a fin., pro ex modo, eo modo P. » n. VI, 1. 19 a fin. col., illud... istud Pbde. » n. vn, 1. II, i« om. AB. - lin. i3, 14, sed... de- lectationem om. Pde. - 1. 16, secundus P. » n. vm, 1. 4, pro substrata, subtracta Pde. » n. IX, col. 2, 1. 10, pro alias, alios Pde. » n. X, 1. 3, pro mediatio, meditatio Pabdk. Art. 5, n. II, l. penult., habet non Pde. » n. ni, L 6 a fin., proprie P. » n. IV, 1. I, ergo om. Pde; et 1. 14, pro homi- nem, homini. - lin. 5, 4 a fin. num., sub- iecto P. » n. V, 1. 1 6, et post materialiter add. ab. - lin. 9 a fin., convincetur a. Art. 6, n. n, 1. i, primi om. Pabdb. - lin. 5, determi- nativa ab. » » 1. 17, qu. om. a. - lin. 20, i7/o Pdk.
» » col. 2, 1. 3, Dei Pbdb. - 1. 18, dictum
Pabdb. » n. III, 1. 8, XrV Moral. Pabdk. » n. IV, col. 2, 1. 3, secundum a. - lin. 12, fer- tium P. Art. 7, n. I, 1. 17, pro LXXXIV, 48 Pabdk. » n. II, 1. 1 2, considerata ab. > n. ni, col. 2, 1. 14 pro gravia, gratuita a. » » > 1. penult., ult. col., vel principium
om. Pdb.
QUAESTIO CLXIII.
Art. 2, col. 2, 1. 2, pro consonat, constat a. - lin. 11, pro agentis, angelus a. » » 1. 6 a fin., pro ut, et Pabde. - lin. penult.,
ult., determinetur Pde. Art. 4, n. ni, 1. 9, pro non, sicut Pabde. » n. IV, 1. 4 a fin. num., super Pde. » n. V, 1. 2, peccat Pde.
QUAESTIO CLXIV.
Art. 2, in versibus Lucani, dk leg. cum P.
QUAESTIO CLXVI.
Art. I, n. III, L 6, pro ut, quod Pdk.
» n. IV, L 9, pro in medietate, immediate Pde.
QUAESTIO CLXVII.
Art. 2, n. I, L 8, 9, et audire om. P. - lin. seq., post videre, et add. Pde. » n. III, L 3 a fin. num.^ pro ut, et Pabde. » n. rv, L 2, advertendum est Pde.
Quaestio clxviii.
Art. 3, n. I, L 2, multa om. Pde.
» » L 3, est dubium Pde.
» n. IV, L 4, conscientiae Pde.
» » L penult. coL, subdit Pde.
» n. V, 1. 8, sit Pde ; et L seq., om. et. - lin. 6 a
fin. coL, illam a.
» n. VI, 1. 16, pro idem, inde Pdk.
» » coL 2, L 21, rationi a. - lin. 3i, verae Pdr.
QuAKSTIO CLXIX.
Art. I, n. I, L 14, non oni. Pdb.
» n. n, 1. 3, signijicandum Pdr. Art. 2, n. n, L 8 a fin. coL, pro et, ut Pabde.
» n. III, L 1 3, pro manifestantium pectus, et ma-
nifestatione pectoris Pdk. - lin. 24, quam ab. » » L 34, provocare specie P. - lin. 38, pro
urget, viget Pdk. » n. V, p. 36 1, L 6, pro apposita, opposita Pde. » n. XI, L 6 a fin., pro qui, quia Pabde. » n. xn, p. 362, L 7, pro quo, quod P. - lin. seq.,
nec scit om. Pde.
QuAKSnO CLXXI.
Art. I, L 7, pro genera, gratia Pdr; et 1. penult., ult.
coL, sermonum. Art. 2, n. m, p. 369. L 9, ista P. - lin. 8 a fin., perma- nentias a. » n. IV, coL 2, L 5, y?/, Pbdb; 1. 6, fit P. » n. VI, p. 370, L 8, excedit Pde. » n. VII, L 7 a fin. coL, pro optative, operative Pdb. » n. vm, L 13 a fin., hoc Pdb. Art. 3, L 8, et om. P. Art. 4, L 6, pro et, ut Pdb.
Art. 5, n, I, p. 374, L 5, pro instinctus, institutus a; item n. VI, L 8, 9, institutum. » n. II, L 9, Pde hab. ei loco eis (quae numeri mu-
tatio non est rara apud Caietanum). » » L 18, qu. 10 Pdk. - lin. 3o, art. 3 Pabdb.
» » L penult., pro immutabilis, immobilis Pbdb.
Art. 6, n. I, L 10, pro quo, quomodo Pabdk.
Quabstio clxxii.
Art. I, n. 11, L 2, pro praevidendum, praeveniendum P. » » ?• 379, 1. 2, percipit Pdb ; imaginative P. -
imaginative statim Pdb.
Art. 2, n. I, 1. lo, qu. VI Pabde.
» n. n, 1. 7, intellectu... voluntate a.
» n. III, 1. penult., praeallegatis Pde,
» n. IV, p. 38o, 1. 3, 4, prophetica Pde.
Art. 4, n. I, 1. 6, pro seu, sed ab.
» » col. 2, 1. I, occurrant Pab.
Art. 5, 1. 3, propheta Pbde.
Quaestio clxxiii.
Art. 2,
»
n. I, 1. 3, cogitationem \.
n. n, col. 2, 1. 4 a fin. coL, pro aliquam, alia quam ab. - lin. seq., pro aliud, aliquid Pbdk. » » P- 388, col. 2, 1. 2, imprimet a.
» n. iii, 1. ult., naturalem Pabdb. Art. 3, n. I, 1. 7, ^Morf om. Pabde. » »1. 24, imaginativae Pde.
» n. II, 1. penult., pro quanto, quando Pdk. » n. IV, 1. ult. col., pro subiectio, subiectum Pdb. Art. 4, 1. antepen., relinquat Pde.
Quakstio clxxiv.
Art. I, n. I, 1. 3, qu. 161 Pde.
» n. u, 1. i, Ad hoc dicitur quod om. Pbdh. Art. 2, n. II, 1. antepen., solum Pdb.
» n. III, 1. 2, quantacumque sit et excellens a, quan- tacumque sit excellens b. Art. 3, 1. II, pro pura, puta Pde. Art. 4, n. II, l. 4, 5, intellectualium P.
» n. III, l. 7, ^er om. a. - col. 2, 1. 2, pro scilicet, idest Pde; et 1. 4, Propterea. Art. 5, 1. 3, superiores P. - lin. 4, scj7/'cef ratione modi
om. Pde. Art. 6, n. III, col. 2, 1. I, spectat a. - lin. 6 a fin., aliquis Pb {aliqnis a). - lin. 4 a fin., doctrinam et directae P. » n. v, 1. 21, pro ef, est ab. » » col. 2, 1. 5, pro ftow/ nos, bonitatis Pdb.
» > » \. g, ad malum nec om. Pde.
> » » 1. 4 a fin., propterea om. Pde.
» n. VI, 1. 16, acceperunt a.
Quabstio clxxv.
Art. 2, n. I, 1. penult., pro alienationem, observationem Pabde. » n. n, 1. 7 a fin. , pro quod ex intrinseca, quod extrinseca Pde; et 1. 5 a fin., potest. Art. 6, 1. 6, csr om. Pde.
QUAESTIO CLXXVI.
Art. I, n. II, 1. 2, Dei om. Pdk.
» n. ra, col. 2, 1. 6, et om. Pde. Art. 2, n. n, 1. 10, pro linguarum, linguam Pabde.
QuAESTIO CLXXVII.
Art. I, 1. 6, ista om. Pbde.
Art. 2, coL 2, L 3, occurret b, occurrit Pde.
Quaestio cLXXvni.
Art. I, n. IV, p. 419, L antepen., computantur P.
Quaestio clxxix.
Art. 2, L 8, pro quod, quia a.
QUAESTIO CLXXX.
Art. 4, L 9, pro contemplantis, contemplationis Pde. Art. 6, n. I, L 3, haec om. a; et L 10, pro divinis divinus. » n. II, coL 2, L 7, 8, vel non habere om. Pde.
XXXV
Art. 6, n. IV, L 2, hominis Pde; hac om. Pbde.
» n. V, L 4 a fin., cum ante contemplatio add. Pde.
Art. 7, n. II, coL 2, L 2, consistet Pde.
» n. III, L 5, consequente a.
Art. 8, L 8 a fin., //750 om. Pdk.
Quaestio clxxxi.
Art. 4, n. I, L antepen., pro secundam, sanctorum Pabde. » n. II, L 5, pro aliqui, aliquid Pde; et L antepen., om. hoc.
Quakstio clxxxii.
Art. I, n. ni, coL 2, L 3, pro Sic, Sicut Pbde. » n. V, L 4 a fin., pro homini, haberi a. » n. VII, L 3, pro via, vita ab.
QUAESTIO CLXXXIII.
Art. 1, n. I, L 19, pro quarto, octavo Pabde.
» n. IV, L 4, vela om. Pde.
» » L 10, pro clericum, clericatum Pdk.
Art. 3, n. 11, coL 2, L i3, disponit a.
QUAESTIO CLXXXIV.
Art. I, n. II, L 5 a fin., 4 cap. P. Art. 2, n. I, L 6, 7, pro praeparationem, operationem P. » » L 1 5, 1 6 omnibus om. Pde.
» n. II, L 2, et L 1 3 a fin., supererogatorie et ex- tensive Pdk. Art. 3, n. I, L 4 a fin., pro si, n. (enim) a; et lin. ult., addit ad post autem. » n. iii, L I, quia om. Pde. » n. V, 1. ult., in proposito Pde. Art. 4, L II, 12, cum post et add. P; perpetuo... per-
fectionem om. de. Art. 5, n. I, L 2, quod om. Pdk.
» » L 7 a fin. coL, possent ab. - lin. penult.
coL, ibi om. Pde. » n. II, L 4, pro executionem, excusationem Pabdb. » » l. 10, et ante perfectionem add. Pde.
Art. 6, n. n, L 9 a fin., pro cap. Duae, cap. Domine Pabde. » n. IV, coL 2, L 3, 4, pro esset, esse dk; pro sibi
ipsi, sedi episcopi Pabde. » n. V, L 1 1 , pro effectuum, affectuum a. » n. VI, L 2, 3, esset et posset Pde. » n. vn, L 5 a fin., certe Pde. » n. X, L 1 1 , pro Domino, clero Pabde. » » L 1 5, M/ om. Pde.
Art. 7, L 10, pro lidem, Idem Pabde. - lin. 4 a fin., est
om. Pbde. Art. 8, n. n, L ult., pro prima, propria Pabde. » n. IV, L 9 a fin., signatur a. » n. V, L antepen. coL, pro quam, et ab. - lin. ult.
num., pro alienum, alium Pabde. » n. VI, L 6, pro infimum, intimum Pdk. » n. vn, L 2, posita ab. » n. X, L 4, ex om. Pde. » » \. 11, et om. Pde. - lin. 26, pro perfectores,
perfectiores P.- » » L 5 a fin., ordinarii Pde.
QUAESTIO CLXXXV.
Art. I, n. I, L 9, pro sit ita, sic ita ab. - lin. 25, pro bonorum, honorum P. » » L 18 a fin., pro appetendum episcopatum,
appetitum episcopatus Pde. » n. II, L 33, ministrum a; et L 44, spiritualitati-
bus ab. » n. m, L 3, 4, pro applica tu (applicatu b) di- stinctionem supra positam, applicatur di- stinctio supra posita Pde.
XXXVI Art. I ,
ArT. 2,
Art. 3,
Art. 5,
Art. 6,
» Art. 7,
Art. 8,
»
... f,
n. iii, 1. 7, pro huiusmodi, homini Pde ; et 1. seq., cura ordinatur. » p. 469, 1. 10, enim om. ab. n. IV, 1. 5, non dicit Pde. - lin. 4 a fin., ut om.
Pabde. n. V, 1. penult. col., reprehensibilem Pde.
» col. 2, 1. 10, alloquiis Pbde. n. I, 1. 2, post dicitur, auod add. Pde. » 1. 10, pro inordinatio, moderatio Pabde; item 1. seq. n. II, 1. 8, pro secundo, tertio a. - lin. antepen.
num., proprie Pde. n. I, 1. 10, differentiam a. n. n, p. 473, 1. 5, «7/0 A. - lin. penult., pro ut,
quod Pde. n. IV, l. 7 a fin., pro qui, quae ab. - lin. penult.,
eos om. Pde. n, n, 1. 10 a fin. num., pro alteri, aitari ab. n. III, 1. 7, pro tantum, tamen Pabde. n. IV, 1. 14, contingit a. - lin. 18, 19 et 23, pro praesentia et praesentiae, persistentia et persistentiae a. » 1. penult., verba Pde. n. VI, col. 2, 1. 16, in ante suis add. Pde. - 1. 39, pro in cura, in curia ab. » » 1. 24 a fin. col., sint Pbdb.
» » 1. 16 a fin. col., ex om. Pde.
» » 1. 8 a fin. col., post memoriae, el
primo add. ab, / add. P, idest add. de; cf. qu. cLxxxvin, art. 12, n. i, lin. 6. n. VII, 1. 17, membrorum P. - lin. 20, pro om. a. » 1. 20, pro non, natura Pabde. » 1. 8 a fin., prudentia a. - lin. penult., sunt ante timidae add. Pde. n. IX, 1. 4, post absque, ratione et add. Pde. n. X, 1. 7, Ad secundum Pab. - lin. antepen., non
om. P. n. XI, 1. 2, scilicet om. Pbde.
» 1. penult. num., pro hoc, homo Pab. n. XII, col. 2, 1. 6, pro religiosum, religionis Pde;
et 1. 8, pro perfectio, perfectior. n. I, 1. 3, sec. nunc om. Pde. n. ni, 1. 4, modo om. Pdb, incert b. n. I, 1. 18, post antiquitus, eua (iura?) add. a; spatium vac. b. » L 29, dispensando Pab. - lin. seq., reditus Pde. n. n, 1. I, primo Pde, incert. ab. - lin. 3, pro reliquas, aliquas Pde. » 1. 8, pro indistincta, distincta Pabdb; por- tione A. n. iif, 1. i, Ad primum P. - lin. seq., pro quod, non quod, quod non de. » col. 2, 1. 12, animum Pdb; episcopi Pabde. » » 1. 2 5, pro habent, habens Pabdb. -
lin. antepen., pro quo, qua Pdb, incert. b. n. IV, p. 483, 1. 6, pro addicta, reddita Pdb. » > 1. 18 a fin., pro oculata, occulta
Pde. » » 1. 8 a fin., pro creditae, debitae
Pabdb. - lin. 5 a rin., et ante post add. Pde. » » 1. penult., tenetur a; ad restitu-
tionem om. Pue. n. V, 1. 8, habent Pde. - lin. 4 a fin. num., post
quod, non add. Pabde. n. VI, 1. ult., singulorum \. n. i, 1. 6 a fin., subdatur ab. n. n, 1. 17 a fin., pro excusationem, executionem Pabdb. » 1. penult., pro sunt, non sunt Pabde. n. III, 1. 10 a fin., et censurarum praelatorum om. Pdb.
Art. I, n.
n. II,
n.
Art.
2, n. n. n.
|
» |
n |
|
Art, 3, |
n |
|
Art. 5, |
n |
|
* |
n |
|
» |
n |
|
» |
n |
|
Art. 7, |
n. |
|
Art. 8. |
n. |
|
Art. 9, |
n |
|
» |
n |
|
» |
n |
|
» |
n |
|
» |
n |
|
» |
n |
Art.
n. n.
n.
lU, 1,
QUAESTIO CLXXXVI.
I, 1. penult., pro concluditur, claudicatur, a; al. claudicatur margo b.
1. 6, pro primum, principium a. - lin. 4 a fin. col., pro status, actus Pde. - lin. pe- nult. col., pro elicit, eligit Pabde. col. 2, 1. 7, pro approximitas, a proximi- tate Pabde. III, 1. 5